Một số khuyến nghị khi xây dựng chính quyền đô thị tại thành phố Hải Phòng

Việc xây dựng chính quyền đô thị ở thành phố Hải Phòng cần tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm của các thành phố trên thế giới, kế thừa mô hình chính quyền đô thị của thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Hà Nội.

Đặc trưng đô thị thành phố Hải Phòng

Đô thị là khu vực tập trung dân cư sinh sống có mật độ cao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực kinh tế phi nông nghiệp, là trung tâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hoá hoặc chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ, một địa phương, bao gồm nội thành, ngoại thành của thành phố, nội thị, ngoại thị của thị xã, thị trấn(1). Đô thị thành phố Hải phòng trong những năm qua phát triển nhanh không chỉ về quy mô dân số mà còn tăng mạnh các chỉ số về kinh tế - xã hội. Quy mô dân số trung bình của đô thị thành phố Hải Phòng năm 2022 ước đạt 2.090,8 nghìn người, mật độ dân số bình quân năm 2022 là 1.368 người/km2 đứng thứ 4 cả nước. Trong đó, dân số khu vực thành thị là 951, 8 nghìn người(2). Cơ cấu nền kinh tế năm 2022 chuyển dịch đúng theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trong đó khu vực: nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng 3,61%; công nghiệp - xây dựng chiếm 53,68%; thương mại - dịch vụ chiếm 36,98%(3).

Các số liệu thống kê cho thấy, thành phố Hải Phòng là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, là động lực cho sự phát triển đối với Vùng Duyên hải Bắc Bộ: tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 13,88%/năm, gấp 2,04 lần tốc độ tăng trưởng chung của cả nước. Vai trò trung tâm kinh tế của thành phố ngày càng được thể hiện trong đóng góp tổng sản phẩm trên địa bàn thành phố (GRDP) bình quân đầu người năm 2022 là 7.292 USD, ước tăng 12,32% so với cùng kỳ năm trước, đứng thứ 8 cả nước và thứ 2 Vùng Đồng bằng Sông Hồng. 

So với các thành phố: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng, đô thị Hải Phòng có đặc trưng khác biệt. Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội hiện là trung tâm của cả nước về phát triển các ngành dịch vụ cao cấp như: tài chính - ngân hàng, siêu thị, trung tâm thương mại, giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học. Thành phố Hồ Chí Minh đang là đô thị đứng đầu trong cả nước về quy mô dân số, mật độ dân cư. Thành phố Đà Nẵng tuy có quy mô nhỏ nhưng đang có xu hướng gia tăng đầu tư phát triển, và trình độ nguồn nhân lực cao hơn các thành phố lớn(4). Thành phố Hải Phòng được định hướng phát triển công nghiệp hiện đại, thông minh, bền vững; trọng điểm dịch vụ logistics và du lịch; trung tâm quốc tế về giáo dục, đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học - công nghệ, kinh tế biển. Thành phố có tốc độ đô thị hóa rất cao. Ở khu vực các quận nội thành đang phát triển theo hướng đô thị hiện đại, tập trung mật độ dân số rất cao trong khi các huyện ngoại thành - khu vực nông thôn của thành phố cũng đang chuyển biến, mang nhiều đặc trưng của đô thị hơn là của nông thôn.

Các đặc trưng nêu trên cho thấy, tính chất đô thị của thành phố Hải Phòng có những đặc thù riêng khác các đô thị thành phố trực thuộc Trung ương khác đang triển khai mô hình chính quyền đô thị. Do vậy, để công tác quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công ở đô thị thành phố Hải Phòng cũng cần có quy định phù hợp với đặc trưng của đô thị để thực hiện tập trung thống nhất, thông suốt, nhanh nhạy và thực sự hiệu lực, hiệu quả.

Đánh giá mô hình chính quyền đô thị thành phố Hải Phòng hiện nay

Thành phố Hải Phòng là đô thị loại I, có 15 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 07 quận và 08 huyện; 217 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 141 xã, 66 phường và 10 thị trấn. Giai đoạn 2009-2016, Hải Phòng là một trong 10 địa phương triển khai thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) huyện, quận, phường. Thời gian triển khai hơn 01 nhiệm kỳ đã đạt được kết quả nhất định, bộ máy chính quyền ở đơn vị hành chính thực hiện thí điểm ổn định, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả. Đây là tiền đề cho việc triển khai mô hình chính quyền đô thị trong thời gian tới. 

Từ năm 2016 đến nay, tổ chức và hoạt động quản lý nhà nước của chính quyền thành phố Hải Phòng cũng như của chính quyền các quận, huyện và các phường, xã, thị trấn thuộc thành phố được thực hiện theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2019, theo đó, tất cả các đơn vị hành chính ở 3 cấp đều tổ chức HĐND và Ủy ban nhân dân (UBND). Tuy nhiên, việc tổ chức thống nhất cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND ở các đơn vị hành chính tại thành phố Hải Phòng thời gian qua đã bộ lộ một số hạn chế như: (1) Việc tổ chức HĐND ở từng cấp đã bộc lộ tính hình thức và hiệu quả hoạt động chưa cao nhất là ở cấp quận và phường; (2) Vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính còn chưa được quy định rõ; (3) Số lượng các cơ quan chuyên môn trực thuộc UBND các cấp còn giống nhau khi các thành phố trực thuộc có đặc điểm, quy mô khác nhau cũng là điểm bất hợp lý; (4) Quản lý ngành và quản lý địa bàn lãnh thổ giữa Bộ, ngành Trung ương và chính quyền địa phương còn chồng chéo về thẩm quyền, trách nhiệm; (5) phân cấp, phân quyền giữa trung ương và chính quyền đô thị còn chưa tạo điều kiện cho chính quyền đô thị phát huy quyền chủ động, sáng tạo trong việc quản trị đô thị...

Thuận lợi, khó khăn trong xây dựng mô hình chính quyền đô thị thành phố Hải Phòng hiện nay

Việc xây dựng chính quyền đô thị thành phố Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay vừa có thuận lợi nhưng cũng còn khó khăn, thách thức như:

Thứ nhất, thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Hà Nội triển khai mô hình chính quyền đô thị từ năm 2021. Như vậy, bước đầu đã có định hướng, căn cứ và kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng chính quyền đô thị. Trong 03 thành phố thực hiện mô hình chính quyền đô thị thì Thành phố Hồ Chí Minh đang đề xuất sửa đổi Nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị Thành phố Hồ Chí Minh; Quốc hội cũng đang xem xét chuẩn bị thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi), trong đó có nội dung quy định về mô hình chính quyền đô thị thành phố Hà Nội. Đây vừa là thuận lợi nhưng cũng là khó khăn, thách thức đối với thành phố Hải Phòng trong quá trình nghiên cứu xây dựng mô hình chính quyền đô thị trong thời gian này.

Thứ hai, mô hình chính quyền đô thị ở nước ta hiện còn chưa hoàn thiện, chưa thống nhất và chưa quy định trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương mà được quy định bằng các Nghị quyết của Quốc hội riêng cho từng địa phương. Theo đó, muốn xây dựng mô hình chính quyền đô thị thành phố Hải Phòng thì thành phố phải chủ động đề xuất mô hình phù hợp với tình hình thực tiễn, đặc thù và điều kiện kinh tế - xã hội của thành phố.

Thứ ba, Luật Tổ chức chính quyền địa phương chưa quy định cụ thể về chế độ, chính sách đặc thù đối với chính quyền đô thị, dẫn đến khó khăn cho các địa phương, trong đó có thành phố Hải Phòng trong việc xây dựng đồng thời mô hình chính quyền đô thị và đề xuất cơ chế, chính sách đặc thù đối với chính quyền đô thị thành phố. 

Một số khuyến nghị đối với thành phố Hải Phòng

Một là, trong bối cảnh việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị nước ta còn đang trong giai đoạn bắt đầu triển khai, thực hiện và đang tiếp tục hoàn thiện thể chế thì việc xây dựng chính quyền đô thị ở thành phố Hải Phòng cần tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm của các thành phố trên thế giới, kế thừa mô hình chính quyền đô thị của thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Hà Nội đã triển khai trước đó. Đồng thời, cần nghiên cứu đề xuất thí điểm mô hình mới, phù hợp với đặc trưng đô thị, điều kiện kinh tế - xã hội của thành phố Hải Phòng có điểm khác biệt với các thành phố trong cả nước nhằm phát huy tiền năng, lợi thế của thành phố.

Hai là, xây dựng chính quyền đô thị thành phố Hải Phòng cần mạnh dạn đề xuất thí điểm áp dụng mô hình thị trưởng, đây là xu hướng được áp dụng đối với nhiều chính quyền đô thị trên thế giới nhằm khắc phục một số hạn chế trong mô hình chính quyền đô thị đã được chỉ ra tại 03 thành phố hiện nay; đồng thời đề xuất đổi mới tổ chức cơ quan đại diện hành chính theo hướng không nhất thiết đơn vị hành chính (phường) nào cũng phải tổ chức cơ quan đại diện hành chính (có nơi từ hai đơn vị hành chính trở lên mới cần có cơ quan hành chính tùy thuộc vào điều kiện thực tế cung cấp dịch vụ công cho người dân đô thị).

Ba là, về tổ chức bộ máy, thành phố Hải phòng cần chủ động nghiên cứu để đề xuất bộ máy cơ quan chuyên môn, cơ quan chức năng của chính quyền đô thị theo hướng tinh gọn phù hợp với đặc trưng thành phố (không nhất thiết cơ quan nào ở trung ương có cơ quan quản lý nhà nước theo ngành thì chính quyền đô thị cũng phải có); đồng thời chính quyền đô thị có cơ quan chức năng đặc thù phù hợp với tính chất đô thị./.

-------------

Ghi chú:

(1) Luật Quy hoạch đô thị năm 2019.

(2) Niên giám thống kê năm 2022.

(3) Báo cáo tình hinh kinh tế - xã hội thành phố Hải Phòng năm 2022.

(4) Báo cáo Chính quyền đô thị Việt Nam nghiên cứu từ tình huống Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng (2013).

Tài liệu tham khảo: 

1. Trương Thị Hiền; Phan Hải Hồ (2023) “Một số khuyến nghị khi xây dựng chính quyền đô thị thành phố Hồ Chí Minh”. Kỷ yếu Hội thảo Mô hình chính quyền đô thị - thực tiễn và áp dụng tại thành phố Hồ Chí Minh. 

2. Báo cáo kết quả 03 năm thực hiện Nghị quyết số 131/2020/QH14 của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh.

Nguyễn Bích Thủy - Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ