Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật để cầm quyền, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng ta

Quang cảnh Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng

Trước sự phức tạp của tình hình khu vực và thế giới; chủ nghĩa cường quyền áp đặt, chủ nghĩa thực dụng ngày càng nổi lên trong quan hệ quốc tế; sự chống phá của các thế lực thù địch; sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên… có nguy cơ ảnh hưởng đến chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Vì vậy, để Đảng ta mãi thực sự là một đảng lãnh đạo, cầm quyền duy nhất, cần tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật chắc chắn, đủ mạnh nhằm tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong giai đoạn cách mạng hiện nay.

Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, phải thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân”(1). Văn kiện Đại hội ĐBTQ lần thứ XI nhấn mạnh: “Đảng Cộng sản Việt Nam là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội...”(2). Đó là hai phương diện pháp lý và đạo lý làm nên tư cách, vị thế của Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, với tư cách là một Đảng duy nhất cầm quyền. Nghị quyết Đại hội XII của Đảng khẳng định: “Tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận về đảng cầm quyền, xác định rõ mục đích cầm quyền, phương thức cầm quyền, nội dung cầm quyền, điều kiện cầm quyền; vấn đề phát huy dân chủ trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền; các nguy cơ cần phải phòng ngừa đối với đảng cầm quyền”(3). 

Đặc biệt, chưa bao giờ như hiện nay, sự tiếp tục của công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ đất nước, xét về cả về quy mô, tính chất và chiều sâu, nhất là xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng… đang đặt ra những thách thức đối với vị thế, vai trò lãnh đạo của Đảng. Trong công cuộc lãnh đạo, cầm quyền của mình, vấn đề đối ngoại với thế giới, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo theo phương châm nắm chắc luật pháp để cầm quyền, bảo đảm sự thống nhất giữa vai trò, trách nhiệm lãnh đạo với đòi hỏi thượng tôn pháp luật xứng đáng với sự nghiệp đổi mới xã hội chủ nghĩa, phù hợp với lộ trình và nhịp độ hội nhập quốc tế trở thành vấn đề cấp thiết và mang tầm chiến lược trong tư cách vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân, vừa là “đứa con nòi” của dân tộc ta, trên con đường đất nước vượt lên với khát vọng hùng cường, trong tầm nhìn tới năm 2030 và định hướng đến năm 2045.  

93 năm qua, sự lựa chọn của lịch sử và vị thế lịch sử, năng lực của Đảng, dù trải qua nhiều thăng trầm nhưng Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xứng đáng là lực lượng duy nhất lãnh đạo cách mạng. Hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam duy nhất vừa có vai trò lãnh đạo, vừa có vai trò cầm quyền. Nghĩa là thực thi đồng thời hai loại quyền lực: quyền lực chính trị (lãnh đạo) và dẫn dắt quyền lực nhà nước (cầm quyền).

Quyền lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng ta được lịch sử lựa chọn và thừa nhận bởi Nhân dân. Khi trở thành đảng cầm quyền thì vai trò lãnh đạo đó được chế định trong Hiến pháp. Qua 93 năm, dù dưới hình thức lãnh đạo nào, ở bất cứ thời kỳ nào, đặc trưng xuyên suốt của quyền lực lãnh đạo được thực thi, thể hiện Đảng lãnh đạo bằng sự thuyết phục của mục tiêu chính trị - độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Bởi lý tưởng mà Đảng ta lựa chọn và hy sinh là: “Không có mục đích nào khác, ngoài lợi ích của Tổ quốc, của Nhân dân”, kết tinh ở Cương lĩnh chính trị, đường lối chính trị; bằng tính tiên phong, gương mẫu hy sinh của đội ngũ lãnh đạo, của cán bộ, đảng viên; bằng sự vận động, thuyết phục Nhân dân qua hành động của đảng viên; tập trung cao nhất bằng sự ảnh hưởng, hấp dẫn và tỏa sáng một cách tự nhiên của Đảng - một thực thể chính trị xã hội trong cuộc cạnh tranh của các đảng phái chính trị và những thực thể chính trị khác. 

Trong lịch sử 93 năm của mình, Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Quyền lực chính trị của Đảng được quy định tại Điều 4 Hiến pháp năm 2013: “Đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc”, là “Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam”; Đảng thực thi quyền lực chính trị của các giai cấp, tầng lớp, lực lượng xã hội mà mình đại diện bằng cách định hướng và dẫn dắt Nhà nước, để thông qua Nhà nước, bằng Nhà nước, hiện thực hóa quyền, lợi ích và ý chí của lực lượng xã hội mà Đảng là đại diện trung thành; Đảng kết tinh, thể hiện vị trí, phẩm giá và danh dự đất nước trên trường quốc tế, với tư cách là một Đảng cầm quyền.

Với tư cách là một Đảng cầm quyền, Đảng lãnh đạo bằng kiến tạo tầm nhìn chiến lược phù hợp thời đại và xu thế phát triển của dân tộc, xuất phát từ dân tộc(4). Xin được gọi là “cầm thời”. Đó là tầm nhìn chiến lược, óc viễn kiến của Đảng. Theo đó, Đảng xây dựng Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn phát triển đất nước và chính bản thân Đảng ngang tầm vị thế dẫn dắt quốc gia, trên nền tảng chính trị tư tưởng cách mạng và khoa học. Xin được gọi đó là “cầm đạo”. Đây là con đường phát triển của dân tộc mà Đảng dẫn dắt. Đảng kiến tạo hệ thống Điều lệ, quy chế, quy định trong Đảng một cách khoa học và phù hợp bảo đảm vận hành bộ máy và đội ngũ đảng viên… nhằm nâng cao năng lực cầm quyền và hiệu quả lãnh đạo, đồng thời phát huy mạnh mẽ vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị thực thi đường lối của Đảng. Xin được gọi đó là “cầm cương”. Đó là giềng mối của Đảng, rường cột của thể chế.

Đảng thống nhất lãnh đạo công tác tổ chức, cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ; kiểm tra, giám sát, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan của Đảng, của Nhà nước và các thành viên của hệ thống chính trị; thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các tổ chức của hệ thống chính trị. Xin được gọi đó là “cầm tướng”. Đây là công việc gốc của Đảng. Đảng lãnh đạo bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động và bằng hành động gương mẫu của đảng viên và hành động của toàn thể Nhân dân thực thi quyết sách chính trị của Đảng, các đảng chính trị trên thế giới ủng hộ Đảng. Xin được gọi đó là “cầm tâm”. Chính là lòng tin của Nhân dân - nền móng tinh thần, tài sản cơ bản của Đảng, của thể chế. 

Hiến pháp năm 2013 quy định: “Các tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”, “Đảng chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình” đã đặt Đảng bình đẳng trước pháp luật như mọi đối tượng điều chỉnh của pháp luật Việt Nam. Đó chính là sự khẳng định pháp lý vị thế cầm quyền và trách nhiệm lịch sử cầm quyền của Đảng. Tức là kiểm soát quyền lực chính trị của Đảng bằng Hiến pháp và pháp luật. 

Về tất yếu cầm quyền và tính chính trị cầm quyền: để xứng đáng là đội tiên phong chính trị của giai cấp, của dân tộc về trí tuệ và đạo đức, về bản lĩnh và văn hóa, trước hết là văn hóa chính trị, Đảng phải tự mình trưởng thành xứng đáng với dân tộc, không ngừng đổi mới, chống giáo điều, bảo thủ, trì trệ hoặc chủ quan, nóng vội dưới mọi hình thức. Các quyết sách chính trị phải phản ánh đúng quy luật khách quan và yêu cầu của thực tiễn, phù hợp với nguyện vọng của Nhân dân và sự phát triển của thế giới. Nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ trí tuệ của toàn Đảng và của mỗi cán bộ, đảng viên, trước hết của cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, trực tiếp và quyết định là cấp chiến lược; không dao động trong bất cứ tình huống nào.  

Về nguyên tắc chính trị: Đảng giữ vị thế, vai trò lãnh đạo trực tiếp hệ thống chính trị và toàn xã hội, không chia sẻ quyền lãnh đạo chính trị tất yếu đó cho bất cứ một lực lượng chính trị nào. Kiên định, phát triển độc lập, sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, trên thực tế Việt Nam, phù hợp với yêu cầu phát triển của thời đại, với mục tiêu “Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. 

Về nghệ thuật cầm quyền: đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Vấn đề trở nên cấp bách: “Đảng hóa thân trong Nhà nước, trong hệ thống chính trị và trong xã hội”(5), để thực thi sự cầm quyền của mình, thông qua đường lối chính trị, tổ chức đảng và đảng viên một cách dân chủ tập trung, công khai, minh bạch và thượng tôn pháp luật. Nói cách khác, đó là quá trình pháp luật hóa công việc lãnh đạo và tổ chức thực thi quyền lực chính trị của Đảng đối với Nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội và toàn xã hội. 

Đảng gương mẫu thực thi nghiêm các quyền lực chính trị của mình và tự kiểm soát quyền chính trị theo Hiến định, luật định, nguyên tắc của Đảng và sự giám sát của Nhân dân; không dung thứ bất cứ ai và tổ chức đảng nào đứng ngoài hoặc đứng trên kỷ luật của Đảng và pháp luật, tổ chức chính trị, xã hội nào đứng trên hay đứng ngoài pháp luật. Nắm giữ hai tư cách quyền lực như thế, việc kiểm chứng và xác tín quyền lực chính trị của Đảng trước hết, dù với tư cách nào, đều được quy định tại Điều 4 Hiến pháp năm 2013. Khi Đảng “là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội” thì Đảng là một chủ thể lãnh đạo, thực thi quyền lực chính trị của giai cấp mà Đảng đại diện, chứ không phải là một chủ thể thực thi quyền lực nhà nước, dù trên thực tế, là Đảng duy nhất lãnh đạo và cầm quyền, có vai trò quyết định trong quá trình tổ chức ra Nhà nước. Mặt khác, quyền lực của Đảng khi là “lực lượng lãnh đạo”, thì được giới hạn bởi quyền lực của Nhà nước. Đảng không được làm thay công việc của Nhà nước. Cương lĩnh chính trị, đường lối chính trị của Đảng được thể chế hóa bằng các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước và việc xây dựng, tổ chức thực thi và bảo vệ pháp luật là công việc của Nhà nước, mà Đảng, tất cả các tổ chức và các đảng viên của Đảng đều phải gương mẫu chấp hành, không có ngoại lệ. Đó chính là thước đo tính đúng đắn, tính khả thi, sức mạnh và hấp lực của cương lĩnh chính trị, đường lối chính trị của Đảng được pháp luật hóa, với ba tính chất: chính danh, chính pháp và chính năng của người lãnh đạo, cầm quyền dẫn dắt dân tộc. 

Đó cũng là nội dung lãnh đạo, cầm quyền cốt lõi đòi hỏi sự tương dung của phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng để Nhân dân là chủ và làm chủ trực tiếp và bằng Nhà nước, thông qua Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội của Nhân dân, bởi luật pháp. Vì vậy, phương thức lãnh đạo, cầm quyền phải thể hiện đúng đắn bất cứ ai, bất cứ tổ chức nào dù của Đảng hay Nhà nước, tuyệt đối không được đứng trên Nhân dân, đứng trên pháp luật và đứng ngoài Nhà nước, chính là mục tiêu cầm quyền duy nhất và tối cao của công việc cầm quyền của Đảng và Đảng chịu trách nhiệm lịch sử trước Nhà nước và Nhân dân về quyền lãnh đạo chính trị của mình đối với Nhà nước và xã hội được pháp luật xác quyết và phát triển trên nền tảng luật pháp. 

Đảng nắm lấy pháp luật để lãnh đạo, cầm quyền, với tinh thần thượng tôn pháp luật, một cách tất yếu và là nhu cầu tự nhiên, không ngừng tập trung lãnh đạo xây dựng hệ thống luật pháp hoàn chỉnh, đồng bộ, bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, thể hiện ý chí của nhân dân lao động, theo đường lối chính trị của Đảng, bảo đảm và bảo vệ cho quyền lực nhà nước được thực thi nghiêm bằng cách kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực chặt chẽ một cách dân chủ theo pháp luật. Pháp luật của Nhà nước phải là bản khế ước của đường lối chính trị của Đảng, một cách tiến bộ, văn minh và hiện đại, theo tinh thần dân chủ và pháp quyền tối cao. Đó là sự thể hiện tập trung và sinh động sự phát triển của phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng; cũng chính là sự kết tinh năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng.

Với tư cách là lực lượng duy nhất lãnh đạo, cầm quyền, Đảng tập trung lãnh đạo kiến tạo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, mà trọng trách trước hết của Nhà nước là xây dựng hệ thống pháp luật hoàn bị, hiện đại và tiến bộ nhằm giữ vững và bảo đảm toàn bộ quyền lực của thể chế chính trị và quốc gia thuộc về Nhân dân. Đây là cái gốc, là mục tiêu bất biến của nghệ thuật lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. 

Đảng là một thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, với trọng trách lịch sử lãnh đạo Mặt trận thực hiện mục tiêu đại đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế theo Hiến định, Đảng lãnh đạo Mặt trận và các tổ chức thành viên; bảo đảm các điều kiện tổ chức Nhân dân tham gia xây dựng, phản biện dân chủ đường lối chính trị, giám sát đội ngũ đảng viên; cổ vũ trách nhiệm của Nhân dân tham gia xây dựng pháp luật và bộ máy nhà nước; tham gia thực thi, giám sát và phản biện hoạt động của Nhà nước và cán bộ, công chức; đấu tranh ngăn ngừa và khắc phục tệ quan liêu, tham nhũng, tiêu cực. Đảng chịu trách nhiệm về quyền lãnh đạo chính trị và lịch sử của mình trước Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và Nhân dân. 

Về lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy và lựa chọn, bố trí cán bộ, trước hết là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược của các thành viên hệ thống chính trị. Đảng không chia sẻ quyền lãnh đạo công việc này cho bất cứ tổ chức chính trị nào, đó là nguyên tắc. Đội ngũ cán bộ các cấp, đặc biệt là cấp chiến lược, phải xứng đáng là chính trị gia của Đảng cầm quyền: trung thành với lý tưởng và lợi ích quốc gia dân tộc; tầm nhìn chính trị viễn kiến, giỏi về quản lý và chuyên môn, có óc phản biện; danh dự, dũng cảm, liêm sỉ, trách nhiệm, trong sạch và đạo đức… Bằng mọi cách, thu hút, nuôi dưỡng, bảo vệ, sử dụng và phát triển đội ngũ cán bộ tinh hoa của hệ thống chính trị, một cách bình đẳng, công bằng và xứng đáng, không kể họ là ai, chưa là hay không là đảng viên của Đảng thông qua cơ chế tuyển chọn nhân tài một cách khoa học, dân chủ với các phương thức phù hợp và cụ thể. 

Đánh giá và sử dụng đúng cán bộ của mình và hệ thống chính trị trên cơ sở những tiêu chuẩn, quy trình luôn bổ sung, hoàn thiện và lấy hiệu quả công việc thực tế và sự tín nhiệm của Nhân dân làm thước đo; bằng những quy định của Đảng thống nhất với pháp luật. Đội ngũ cán bộ, trước hết là những người lãnh đạo và quản lý mang tầm chiến lược, bảo đảm hài hòa về các độ tuổi, về giới, giữ vững tính liên tục, phát triển ngang tầm công việc cầm quyền của Đảng và đủ sức dẫn dắt quốc gia phát triển. Định kỳ và không định kỳ kiểm tra, “khảo hạch”, chỉnh đốn, tái cấu trúc đội ngũ này bằng pháp luật theo hướng dân chủ hóa, tinh nhuệ hóa và văn hóa hóa.     

Mỗi cán bộ trong bộ máy của Đảng và hệ thống chính trị là một nhà chính trị, đồng thời là một tấm gương mẫu mực về văn hóa, trước hết là văn hóa chính trị và văn hóa pháp luật. Lãnh đạo việc xây dựng bộ máy của các tổ chức thành viên bảo đảm tinh gọn, đa chức năng, liên thông, trực tiếp, hiệu lực từ Trung ương đến cơ sở. Bảo đảm nghiêm chế độ lãnh đạo tập thể dân chủ đi đôi với phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo gắn chặt với kiểm soát quyền năng và quyền lực theo trách nhiệm cụ thể, duy nhất và đối với từng cá nhân bằng kỷ luật và thượng tôn pháp luật, trước hết là của người đứng đầu theo chức năng và thẩm quyền. 

Đồng thời, Đảng đổi mới không ngừng tổ chức bộ máy trên cơ sở cấu trúc lại bộ máy theo hướng xác lập trụ cột căn bản và chủ yếu đa chức năng, kiên quyết bỏ tầng nấc trung gian, hoạt động trực tiếp, liên thông, tinh gọn và hiệu quả bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ, trao đủ quyền năng đúng, phù hợp và kiểm soát quyền lực một cách minh bạch được giao một cách chặt chẽ và thường xuyên từ Trung ương tới cơ sở với phương châm: không ngoại lệ, không vùng cấm và không vùng “trắng” luật pháp. Chủ động đo lường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy bằng mức độ giải quyết công việc theo yêu cầu, nhiệm vụ và độ hài lòng của Nhân dân. Đây là nhân tố có ý nghĩa quyết định thành công. Đặc biệt, người làm các công tác tổ chức - cán bộ, người làm công việc kiểm tra, giám sát của cấp ủy trước hết và sau cùng, phải liêm chính, trong sạch, trách nhiệm và dũng cảm; có tầm nhìn, sự tinh nhuệ, tinh thông...  

Mặt khác, Đảng chỉnh đốn toàn diện đội ngũ đảng viên, bảo đảm chất lượng. Đảng cần đổi mới và hoàn thiện Điều lệ Đảng bảo đảm ngày càng thống nhất với pháp luật của Nhà nước, trong đó phát triển bộ tiêu chí về tư cách người đảng viên theo hướng: toàn diện nhân cách, tinh hoa về định tính; cụ thể về định lượng; minh bạch về thực hiện và trách nhiệm chính trị - trách nhiệm pháp lý và trách nhiệm xã hội. Nâng tầm mối liên hệ với Nhân dân, với tư cách “là con nòi”, xứng đáng vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân. Đó là quy luật tồn tại, phát triển và hoạt động của Đảng. Nhân dân là nguồn gốc sinh thành và cội nguồn sức mạnh của Đảng, nền móng sức mạnh quốc gia, dưới ngọn cờ của Đảng.

Từ quyết sách chính trị tới lựa chọn cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, cần lắng nghe ý kiến của Nhân dân, định chế bằng chính sách cụ thể để Nhân dân tham gia giám sát, lựa chọn và quyết định giới thiệu. Nhân dân tự mình nâng cao trình độ, đặc biệt là trình độ văn hóa chính trị, văn hóa pháp lý, văn hóa dân chủ… để sử dụng các quyền dân chủ, thực hành dân chủ tự giác theo luật pháp nhằm bảo vệ Đảng. Tới lượt mình, Đảng phải làm tốt nhất không chỉ về phương diện đạo lý mà cả trên bình diện pháp lý bảo đảm thực thi tất cả những vấn đề về quyền và trách nhiệm của Nhân dân. Đảng tự xây dựng, tự chỉnh đốn và chuẩn bị đầy đủ các điều kiện về con người, về tổ chức, về vật chất - kỹ thuật hiện đại bảo đảm cho việc đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền hoàn bị và tiến bộ, trên nền tảng pháp luật và kỷ luật, ngang tầm với trọng trách lịch sử mà Đảng được Nhân dân và lịch sử giao phó./.

(Còn nữa)

----------------------

Ghi chú:

(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.611.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thú XI, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.88.

(3) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thú XII,  Văn phòng Trung ương Đảng, H.2016, tr.217.

(4) Nhị Lê, Tầm nhìn chiến lược, định vị và phát triển Việt Nam, Nxb Lý luận chính trị, H.2020, tr.406-416. 

(5) Nhị Lê, Về sự cầm quyền của Đảng, Tạp chí Cộng sản, số 16, tháng 8/2006.

TS Nhị Lê, nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản

tcnn.vn