Bối cảnh mới và các yếu tố tác động đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ

Hội thảo “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về kiểm soát quyền lực, phòng, chống “lợi ích nhóm”, tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật”, do Đảng đoàn Quốc hội tổ chức ngày 05/8/2022. Ảnh: kiemsat.vn

Bối cảnh mới

Bối cảnh là hoàn cảnh lịch sử, là điều kiện cụ thể ảnh hưởng, tác động đến con người và hoạt động của con người, trong đó có chính sách của con người. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhận định: “Trong những năm tới dự báo tình hình  thế giới và khu vực tiếp tục có nhiều thay đổi rất nhanh, phức tạp, khó lường. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cũng đứng trước nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tiếp tục tiến triển, nhưng cũng đang bị đe dọa bởi sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cạnh tranh chiến lược, cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại diễn ra gay gắt”(1). Bối cảnh mới có những nét chung sau đây:

- Thời cơ, thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen nhau: tình hình trong nước, khu vực và thế giới có cả thuận lợi, thời cơ cũng như những khó khăn, thách thức đan xen. Giai đoạn mới này có thuộc tính diễn biến nhanh, phức tạp, khó dự báo, khó lường. Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII đánh giá: “Do tác động của đại dịch COVID-19, thế giới rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng nhiều mặt. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, mang đến cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia. Các nước điều chỉnh chiến lược và phương thức phát triển nhằm thích ứng với tình hình mới. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục có vị trí chiến lược ngày càng quan trọng. Tại Đông Nam Á, môi trường an ninh, tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông còn diễn biến phức tạp. Biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và các vấn đề an ninh phi truyền thống khác, nhất là an ninh mạng, ngày càng tác động mạnh mẽ, nhiều mặt, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển ổn định, bền vững của thế giới, khu vực và đất nước ta”(2). Tình hình này tác động đến công tác cán bộ nói chung, công tác kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ nói riêng.

- Hội nhập quốc tế sâu rộng: là quá trình các quốc gia tiến hành các hoạt động tăng cường sự gắn kết, liên kết dựa trên sự chia sẻ về lợi ích, mục tiêu, giá trị, nguồn lực, quyền lực và tuân thủ các quy định chung trong khuôn khổ các định chế quốc tế hoặc quy định của các tổ chức mà quốc gia đó tham gia. Do vậy, hội nhập quốc tế tác động đến mọi mặt đời sống xã hội của Việt Nam trong đó có công tác cán bộ, đòi hỏi có tầm nhìn để cán bộ vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn cũng như xu thế phát triển của thế giới. Nếu công tác cán bộ không tính tới điều này sẽ không chuẩn bị được đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu. Điều này tạo ra sức ép buộc chúng ta phải làm tốt công tác kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Hội nhập quốc tế còn tạo ra cơ hội, điều kiện để chúng ta học hỏi kinh nghiệm về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. 

- Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa: là nhiệm vụ không mới nhưng công nghiệp hóa gắn với hiện đại hóa là yêu cầu, nhiệm vụ mới so với công nghiệp hóa truyền thống. Hơn nữa, công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày nay gắn liền với toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Nếu chúng ta không chủ động hội nhập quốc tế để chủ động tiếp thu những cái mới phù hợp với đất nước, loại bỏ những lạc hậu thì chúng ta không thể đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa thành công. Mặc dù Việt Nam tiến hành thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa muộn so với một số quốc gia trên thế giới, nhưng cũng có những lợi thế nhất định từ kinh nghiệm của các quốc gia đã thành công. Tình hình này đòi hỏi chúng ta phải có chủ trương, bước đi, lộ trình phù hợp để không bị thua thiệt trong sân chơi quốc tế với những đối thủ có nhiều kinh nghiệm và sức mạnh kinh tế cũng như sức mạnh khoa học, công nghệ. Vì vậy, công tác cán bộ nói chung, công tác kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ nói riêng cần được quan tâm.

- Biến đổi khí hậu, thiên tai khó lường: đã tác động tiêu cực tới mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của các quốc gia, dân tộc. Số người cần hỗ trợ nhân đạo ngày càng tăng, đời sống của nhiều tầng lớp cư dân bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đời sống khó khăn của một bộ phận người dân dễ gây ra xung đột xã hội ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự đồng thuận xã hội và phát triển bền vững đất nước. Trong bối cảnh ấy, phải xây dựng được đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có tầm nhìn chiến lược trong lãnh đạo, quản lý, phát triển đất nước. 

Những yếu tố tác động đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ 

Một là, về bản chất của Đảng. 

Đây là yếu tố quyết định đến sức mạnh tổng hợp của một đảng, trong đó có sức mạnh, hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Một đảng chân chính, hết lòng, hết sức phục vụ Nhân dân, phục vụ Tổ quốc thì đảng đó phải tự chăm lo mình về mọi mặt, trong đó có công tác kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ để đảm bảo đảng là một khối thống nhất đảm đương được nhiệm vụ lãnh đạo toàn xã hội. Một đảng chân chính luôn biết xây dựng đường lối đúng, có tổ chức chặt chẽ, có đội ngũ cán bộ, đảng viên trong sạch, vững mạnh, gắn bó mật thiết với nhân dân thì đảng đó không thể không kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ của mình. Ngược lại, một đảng không chân chính, cán bộ, đảng viên suy thoái về chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, tiêu cực; dùng chức vụ, quyền hạn để đặc quyền, đặc lợi, mưu cầu lợi ích cá nhân thì nhất định công tác cán bộ sẽ chệch hướng vì không kiểm soát được và cuối cùng đảng đó sẽ tự đánh mất sứ mệnh lãnh đạo toàn xã hội. 

Cho nên, bản chất của một đảng và sự cố gắng, rèn luyện tu dưỡng của mỗi cán bộ, đảng viên và của toàn đảng để giữ được bản chất cách mạng chân chính là yếu tố hàng đầu quyết định chất lượng mọi mặt của đảng, trong đó có kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Trong bài viết “Đảng vững mạnh, đất nước phát triển, dân tộc trường tồn” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhân kỷ niệm 89 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (03/02/1930-03/02/2019), đã khẳng định: “Vấn đề giữ vững bản chất của Đảng - là một Đảng Cộng sản, đảng cách mạng chân chính, hoạt động vì sự nghiệp của giai cấp công nhân, của dân tộc, vì lợi ích của nhân dân là vấn đề hết sức cơ bản và quan trọng”(3). 

Bản chất của Đảng là yếu tố quyết định đến sự nghiệp, mục tiêu, cương lĩnh, chủ trương, đường lối, chiến lược, sách lược, công tác cán bộ. Vì vậy, Đảng ta luôn coi xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt, đồng thời chăm lo công tác xây dựng đảng toàn diện cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ. Thực tế, Đảng ta luôn chú trọng: “Tiến hành xây dựng, chỉnh đốn Đảng với tinh thần tích cực và kiên quyết, mạnh mẽ, nhằm tạo ra một bước chuyển biến rõ rệt hơn nữa trên các mặt, ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái, củng cố sự kiên định về mục tiêu, lý tưởng cách mạng; tăng cường sự thống nhất ý chí và hành động; củng cố tổ chức chặt chẽ; tăng cường mối liên hệ mật thiết với nhân dân; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, coi đây là vấn đề sống còn của Đảng ta, chế độ ta”(4). 

Hai là, cơ chế kiểm soát quyền lực của đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy.

Cơ chế kiểm soát quyền lực là sự vận hành một cách đồng bộ và thống nhất hệ thống các thể chế, thiết chế liên quan trong thực thi và kiểm soát quyền lực của Đảng, Nhà nước và các tổ chức, trên nền tảng Hiến pháp, pháp luật, kỷ luật Đảng và truyền thống văn hóa dân tộc phù hợp với luật pháp và các thông lệ quốc tế. Kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ của Đảng nhằm bảo đảm các chủ thể kiểm soát và các đối tượng được kiểm soát hoạt động đúng vị thế, chức năng và nhiệm vụ của mình được Hiến pháp, pháp luật, Cương lĩnh, đường lối, Điều lệ, quy định của Đảng đề ra. Vì vậy, nếu cơ chế kiểm soát quyền lực của mỗi đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ không rõ ràng, các quy định của công tác cán bộ không chặt chẽ, trách nhiệm cụ thể của từng cán bộ, từng đơn vị chức năng thiếu cụ thể sẽ là cơ hội cho các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ lợi dụng, lạm dụng chức trách, quyền hạn can thiệp vào công tác cán bộ, làm cho công tác cán bộ thiếu khách quan, khoa học và không thể đạt được mục đích đúng đắn và khi hậu quả xấu xảy ra thì không ai chịu trách nhiệm.

Muốn có một cơ chế kiểm soát quyền lực của các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ phù hợp thì trên cơ sở Cương lĩnh, chủ trương, đường lối, quy định của Đảng, Nhà nước phải thể chế hóa thành Hiến pháp, pháp luật, quy chế thực thi, vận hành nghiêm túc. Trên cơ sở đó, các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ chủ động thực thi chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn mà không lo vi phạm. Đồng thời, các cơ quan chức năng, các cán bộ có trách nhiệm và Nhân dân có thể kiểm tra, giám sát được các hoạt động của các cán bộ, đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền nói chung, trong cơ quan tổ chức cán bộ nói riêng. 

Tuy nhiên, để có cơ chế kiểm soát quyền lực của các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ phù hợp cần hoàn thiện các chủ trương, chính sách, quy định mới trong công tác cán bộ. Trong bài phát biểu tại Hội nghị cán bộ toàn quốc quán triệt, triển khai Kết luận và Quy định của Ban Chấp hành Trung ương về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng (ngày 09/12/2021), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: “Thực hiện thí điểm một số chủ trương như: người đứng đầu được lựa chọn, giới thiệu và phải chịu trách nhiệm về việc giới thiệu cán bộ trong quy hoạch để thực hiện quy trình bầu cử, bổ nhiệm cấp phó của mình; bí thư cấp ủy giới thiệu để bầu ủy viên ban thường vụ và phải chịu trách nhiệm về việc giới thiệu của mình; giao quyền cho người đứng đầu bổ nhiệm cán bộ trong quy hoạch, miễn nhiệm đối với cấp trưởng cấp dưới trực tiếp và chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Tổng kết việc thí điểm thi tuyển, bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp vụ, sở, phòng...”(5). Vì vậy, cần thực hiện cơ chế: “Kịp thời miễn nhiệm, cho từ chức, thay thế những cán bộ năng lực hạn chế, uy tín thấp, mắc sai phạm; mà không chờ đến hết nhiệm kỳ, hết thời hạn bổ nhiệm. Tuyệt đối chống tư tưởng cục bộ, bè phái, “lợi ích nhóm”, tiêu cực”(6). Như vậy, cơ chế kiểm soát quyền lực của các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ của Đảng.

Ba là, phẩm chất của cán bộ, đảng viên nói chung, cán bộ, đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, trong cơ quan tổ chức cán bộ nói riêng.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng công tác cán bộ. Người nhấn mạnh: “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”(7). Cán bộ là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân: “Cán bộ là những người đem chính sách của Đảng, của Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và thi hành. Đồng thời đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Đảng, cho Chính phủ hiểu rõ, để đặt chính sách cho đúng. Vì vậy, cán bộ là cái gốc của mọi công việc”(8). Phẩm chất của cán bộ, đảng viên nói chung, của cán bộ, đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, trong cơ quan tổ chức cán bộ nói riêng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Nếu mỗi cán bộ, đảng viên nói chung đều thấm nhuần vào Đảng là để hy sinh, phấn đấu cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng, phục vụ Nhân dân, phục vụ Tổ quốc chứ không phải làm quan phát tài thì chắc chắn họ sẽ không màng danh lợi, phú quý. Nếu vậy sẽ không có tình trạng “chạy chức, chạy quyền”. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đánh giá: “Bên cạnh những thành tựu đã đạt được trong công cuộc đổi mới đất nước, Đảng ta còn nhiều yếu kém, khuyết điểm. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những cán bộ giữ cương vị lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cấp cao suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng; tham nhũng, quan liêu, sa vào chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi mà quên lợi ích chung của dân tộc, của nhân dân”(9). Chính những cán bộ, đảng viên với chủ nghĩa cá nhân đã trực tiếp ảnh hưởng xấu tới công tác cán bộ, trong đó có việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Một số cán bộ có chức, có quyền bị chủ nghĩa cá nhân chi phối, sa vào tham nhũng quyền lực, lạm quyền, lộng quyền, buông lỏng quyền lực, tham quyền cố vị trong công tác cán bộ. 

Với những cán bộ, đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, trong cơ quan tổ chức cán bộ có vai trò đặc biệt quan trọng bảo đảm kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Họ là những người được Đảng, Nhà nước, tổ chức ủy quyền, giao trách nhiệm làm công tác quy hoạch, lựa chọn đào tạo, bồi dưỡng, cất nhắc, đề bạt, sử dụng và tham mưu, đề xuất chính sách cán bộ. Nói khác đi, các cá nhân đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ có ảnh hưởng, tác động trực tiếp đến kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Chính họ là những người tham mưu, tư vấn về chính sách cho công tác cán bộ để các cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Việc tham mưu, tư vấn về chính sách cho công tác cán bộ có chất lượng mới hy vọng có chính sách cán bộ phù hợp, nhưng điều này cũng ít nhiều phụ thuộc vào năng lực, phẩm chất, bản lĩnh của đội ngũ cán bộ này. Đồng thời, chính họ là những người trực tiếp thực thi chính sách cán bộ, đưa chính sách cán bộ của Đảng, Nhà nước vào cuộc sống. 

Nếu các đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, đặc biệt trong cơ quan tổ chức cán bộ mà công tâm, khách quan, luôn lấy lợi ích của dân tộc, Tổ quốc, của cơ quan làm cơ sở để lựa chọn, tiến cử, tham mưu công tác cán bộ thì chắc chắn việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ sẽ hiệu quả. Ngược lại, nếu họ là những người phẩm chất đạo đức yếu kém, thiếu bản lĩnh, bị chủ nghĩa cá nhân chi phối thì chắc chắn công tác cán bộ nói chung, việc kiểm soát quyền lực nói riêng trong công tác cán bộ sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Do vậy, phẩm chất của cán bộ, đảng viên nói chung, cán bộ, đảng viên có chức vụ trong tổ chức bộ máy đảng, chính quyền, trong cơ quan tổ chức cán bộ nói riêng là yếu tố tác động trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ.

Bốn là, sự tham gia của người dân vào công tác cán bộ nói chung, vào kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ nói riêng.

Sự tham gia của người dân vào công tác cán bộ nói chung, vào kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ nói riêng còn phụ thuộc vào cơ chế, chính sách, môi trường, nhưng rõ ràng sự tham gia của Nhân dân tác động trực tiếp tới hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Quần chúng nhân dân là lực lượng đông đảo có mặt khắp mọi nơi và có thể biết được cán bộ tương đối ngọn ngành. Do vậy, nếu người dân được tham gia vào công tác cán bộ chắc chắn họ sẽ góp phần lựa chọn những cán bộ tốt, vì họ chọn cán bộ cho chính họ. Vì vậy, họ công tâm trong nhận xét, đánh giá, tiến cử cán bộ. 

Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII của Đảng chỉ rõ: “Trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước, phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm “dân là gốc”, thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu. Thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”(10). 

Tại Đại hội XIII, lần đầu tiên Đảng ta chính thức đưa vào Văn kiện Đại hội với yêu cầu: “Thắt chặt mối quan hệ mật thiết với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng”(11). Điều này thể hiện tầm quan trọng của việc dựa vào Nhân dân  để xây dựng Đảng, trong đó có dựa vào Nhân dân để kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để Nhân dân tham gia hiệu quả vào công tác cán bộ của Đảng, Nhà nước chứ không phải theo đuôi quần chúng trong công tác cán bộ. 

Những yếu tố nêu trên có liên hệ, ảnh hưởng và cùng nhau tác động nhiều chiều đến hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ của Đảng. Do vậy, để xây dựng cơ chế, chính sách kiểm soát có hiệu quả quyền lực trong công tác cán bộ cần lưu ý tới những yếu tố này./.

---------------------------

Ghi chú:

(1),(2),(10),(11) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, H.2021, tr.30, tr.30-31, tr.27-28, tr.97.

(3),(4),(5),(6) Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb CTQG-ST, H.2022, tr.211, tr.224-225, tr.380, tr.380.

(7),(8) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG, H.1995, tr.240, tr.269.

(9) Nguyễn Phú Trọng, Đảng có mạnh mới lãnh đạo công cuộc đổi mới đất nước thành công, Báo Nhân dân Xuân Quý Tỵ, năm 2013.

GS.TS Trần Văn Phòng - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương

tcnn.vn