Dữ liệu thống kê và định hướng cải cách quản trị khu vực sự nghiệp công

Khác với các kỳ tổng điều tra trước đây vốn tập trung nhiều vào việc rà soát số lượng cơ quan hành chính, dân cư, hoặc doanh nghiệp, cuộc điều tra năm 2025 hướng tới một đối tượng đặc thù nhưng có vai trò to lớn: các đơn vị sự nghiệp công lập. Đây là khu vực đang sử dụng phần lớn nhân lực, tài chính và tài sản công, đồng thời gắn trực tiếp với việc cung ứng dịch vụ công thiết yếu cho người dân.

Trong những năm gần đây, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 25/10/2017 "về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập" đã nêu rõ mục tiêu tinh gọn bộ máy, giảm dần tỷ trọng chi ngân sách thường xuyên, thúc đẩy cơ chế tự chủ và xã hội hóa dịch vụ công. Trên thực tế, nhiều địa phương đã tiến hành sáp nhập trường học, trung tâm y tế, các đơn vị văn hóa, thể thao; nhiều đơn vị sự nghiệp chuyển đổi mô hình hoạt động sang tự chủ toàn phần hoặc bán tự chủ. Tuy nhiên, quá trình này vẫn bộc lộ nhiều bất cập: dữ liệu về lao động, tài chính, đất đai chưa thống nhất; sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ; hiệu quả khai thác nguồn lực công chưa cao. Chính vì vậy, cuộc điều tra thí điểm năm 2025 không chỉ mang ý nghĩa thống kê đơn thuần, mà còn là bước chuẩn bị cho một đợt “tái cơ cấu” sâu rộng khu vực sự nghiệp công lập, khi Nhà nước có trong tay dữ liệu chuẩn hóa, toàn diện.

Điểm đáng chú ý là nếu như cuộc Tổng điều tra cơ sở hành chính năm 2017 mới chỉ dừng lại ở việc thống kê số lượng, cơ cấu các cơ quan hành chính, tổ chức chính trị - xã hội và đơn vị sự nghiệp công lập thì đến năm 2021, Việt Nam đã thực hiện đồng thời hai cuộc điều tra lớn: Tổng điều tra kinh tế và Tổng điều tra cơ sở hành chính. Trong đó, Tổng điều tra kinh tế 2021 phản ánh toàn diện bức tranh kinh tế - xã hội, bao gồm cả khu vực sản xuất, kinh doanh, hợp tác xã, hộ kinh doanh và một phần khu vực sự nghiệp. Còn Tổng điều tra cơ sở hành chính 2021 do Bộ Nội vụ chủ trì, đã bước đầu thu thập được thông tin chi tiết hơn về cơ sở hành chính và đơn vị sự nghiệp, làm rõ số lượng, chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị. Tuy nhiên, cả hai cuộc điều tra này vẫn còn hạn chế ở chỗ dữ liệu tài chính, đất đai, tài sản công và mức độ ứng dụng công nghệ số trong hoạt động của đơn vị sự nghiệp chưa được khai thác sâu. Chính vì vậy, cuộc điều tra thí điểm năm 2025 có thể coi là sự kế thừa và phát triển, nhằm khắc phục những điểm còn thiếu của năm 2017 và năm 2021, đồng thời mở rộng phạm vi điều tra đến những khía cạnh thực chất và có giá trị ứng dụng chính sách cao hơn.

Ý nghĩa quan trọng nhất của cuộc điều tra thí điểm năm 2025 nằm ở chỗ, coi dữ liệu như một nguồn lực chiến lược trong quản trị nhà nước. Không chỉ đơn thuần “đếm” số lượng đơn vị sự nghiệp, cuộc điều tra sẽ cung cấp dữ liệu đa chiều về nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất, tài sản công, tình hình ứng dụng công nghệ thông tin và mức độ chuyển đổi số. Qua đó, Nhà nước có thể nhìn thấy rõ bức tranh toàn cảnh về khu vực sự nghiệp công lập, bao gồm cả điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Dữ liệu về nhân lực sẽ giúp xác định cơ cấu độ tuổi, giới tính, trình độ, từ đó có căn cứ khoa học để triển khai tinh giản biên chế gắn với nâng cao chất lượng. Dữ liệu tài chính phản ánh mức độ tự chủ, khả năng khai thác dịch vụ công và giảm phụ thuộc ngân sách, tạo điều kiện thúc đẩy đổi mới cơ chế tài chính công. Thông tin về đất đai và tài sản cố định mở ra khả năng quản lý hiệu quả nguồn lực công, tránh thất thoát, lãng phí. Còn dữ liệu về công nghệ thông tin lại trở thành chỉ báo then chốt để đánh giá mức độ sẵn sàng chuyển đổi số, gắn kết trực tiếp với mục tiêu xây dựng chính quyền số, nền hành chính số.

Từ góc nhìn thực tiễn, dữ liệu điều tra cũng sẽ tác động mạnh đến các lĩnh vực dịch vụ công cụ thể. Trong giáo dục, thông tin về trường học, quy mô lớp học, số lượng giáo viên, biên chế và thu nhập sẽ giúp các địa phương có cơ sở để sắp xếp mạng lưới trường lớp, khắc phục tình trạng thừa - thiếu cục bộ. Trong y tế, dữ liệu nhân lực, tài chính và cơ sở vật chất sẽ hỗ trợ quá trình tái cơ cấu mạng lưới bệnh viện, trung tâm y tế, hướng tới nâng cao hiệu quả và chất lượng khám chữa bệnh. Đối với các lĩnh vực văn hóa, thể thao, môi trường, thông tin thu thập được sẽ là căn cứ đánh giá hiệu quả hoạt động, qua đó quyết định duy trì, sáp nhập hoặc giải thể đơn vị sự nghiệp. Có thể nói, cuộc điều tra năm 2025 không chỉ mang tính kỹ thuật thống kê, mà còn trực tiếp định hình chính sách quản lý và phát triển của từng ngành, từng địa phương.

Tuy nhiên, để đạt được những kết quả này, cuộc điều tra cũng phải đối diện với nhiều thách thức. Vấn đề đầu tiên là chất lượng khai báo, bởi không phải đơn vị sự nghiệp nào cũng sẵn sàng và thành thạo trong việc nhập dữ liệu trực tuyến. Năng lực số giữa các địa phương, đặc biệt ở khu vực miền núi, vùng khó khăn, còn có sự chênh lệch, ảnh hưởng đến tiến độ và độ chính xác của dữ liệu. Việc phân định rõ đối tượng điều tra cũng dễ phát sinh vướng mắc khi có những đơn vị đa ngành, nhiều cơ sở trực thuộc hoặc hoạt động trên nhiều địa bàn. Ngoài ra, vấn đề bảo mật và khai thác dữ liệu cũng cần được đặt ra: làm sao để vừa minh bạch, công khai phục vụ quản lý, vừa đảm bảo an toàn thông tin và quyền lợi của đơn vị cung cấp dữ liệu.

Để khắc phục các thách thức này, Bộ Nội vụ cùng các địa phương cần chú trọng nâng cao năng lực số cho đội ngũ cán bộ trực tiếp nhập và xử lý dữ liệu; tổ chức tập huấn sâu cho các giám sát viên và trưởng nhóm điều tra; đồng thời xây dựng cơ chế kiểm tra chéo nhằm nâng cao độ tin cậy của thông tin. Việc gắn kết dữ liệu điều tra với cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức, đất đai và tài sản công là hướng đi cần thiết để đảm bảo sự liên thông, tránh trùng lặp và phân tán. Ngoài ra, công tác tuyên truyền cần được đẩy mạnh, để các đơn vị sự nghiệp hiểu rằng việc tham gia điều tra không chỉ là nghĩa vụ thống kê, mà còn gắn liền với lợi ích thiết thực của chính họ trong tiến trình cải cách.

Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp năm 2025 không chỉ là một “bước thử” về kỹ thuật thống kê, mà là một sự kiện chính trị - hành chính quan trọng trong tiến trình đổi mới quản trị công ở Việt Nam. Điểm mới và giá trị nhất của cuộc điều tra chính là cách tiếp cận dựa trên dữ liệu, gắn kết chặt chẽ với mục tiêu tinh gọn bộ máy, tăng cường tự chủ, quản lý hiệu quả nguồn lực và thúc đẩy chuyển đổi số. Nếu được thực hiện thành công, kết quả điều tra sẽ không chỉ là tập hợp số liệu khô khan, mà sẽ trở thành “hệ điều hành dữ liệu” cho toàn bộ khu vực sự nghiệp công lập. Nó giúp Nhà nước có căn cứ khoa học để ra quyết định sắp xếp, giải thể, sáp nhập hoặc đổi mới cơ chế hoạt động của hàng vạn đơn vị sự nghiệp, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ công phục vụ nhân dân. Nói cách khác, đây là bước khởi đầu để dữ liệu thực sự trở thành nền tảng quản trị hiện đại, đóng góp thiết thực cho tiến trình xây dựng một nền hành chính hiệu quả, minh bạch và phát triển bền vững./.

Nhật Vy