Tăng cường dữ liệu quản lý nhà nước từ kết quả điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập

Hội nghị tập huấn điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 tại tỉnh Gia Lai.

Bối cảnh và ý nghĩa chiến lược

Việc triển khai điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập diễn ra trong bối cảnh đặc biệt, nhiều tỉnh, thành phố thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính. Hệ quả là hàng loạt đơn vị sự nghiệp công lập tại địa phương cũng phải sáp nhập, điều chỉnh hoặc giải thể. Sự biến động tổ chức này khiến danh sách nền liên tục thay đổi, gây khó khăn trong khâu lập kế hoạch, nhưng lại chính là “phép thử” quan trọng về tính linh hoạt của công tác thống kê hành chính. Nhờ đó, những vấn đề phức tạp dự kiến sẽ xảy ra trong cuộc Tổng điều tra năm 2026 đã phần nào được nhận diện ngay từ giai đoạn thí điểm.

Ý nghĩa của cuộc điều tra thí điểm không chỉ dừng ở việc kiểm nghiệm phiếu hỏi hay phần mềm. Quan trọng hơn, nó khẳng định rằng quản lý nhà nước trong giai đoạn mới cần dựa trên bằng chứng cụ thể, thay vì chỉ dựa vào báo cáo hành chính truyền thống vốn thiếu chuẩn hóa. Khi dữ liệu trở thành tài sản quốc gia, mỗi con số được thu thập và xử lý khoa học sẽ trực tiếp phục vụ cho việc hoạch định chính sách, giám sát thực thi và cải thiện chất lượng dịch vụ công.

Tác động thực tiễn

Điểm nổi bật của cuộc điều tra thí điểm là không chỉ tập trung vào những thông tin truyền thống như nhân lực, biên chế, tài chính, mà còn mở rộng sang các lĩnh vực mới: tỷ trọng doanh thu trực tuyến, mức độ ứng dụng công nghệ số, hay hoạt động đổi mới sáng tạo. Đây chính là những “chỉ số thời đại” để đo lường sự thích ứng của khu vực sự nghiệp công lập với kinh tế số và xã hội số.

Khi đối chiếu kết quả điều tra, có thể nhận thấy bức tranh tổng thể của khu vực sự nghiệp công lập ở ba phạm vi điều tra: Bộ Nội vụ, tỉnh Bình Định và tỉnh Gia Lai. Riêng khối giáo dục đã chiếm phần lớn số lượng lao động, cho thấy sức nặng của lĩnh vực này trong hệ thống sự nghiệp công lập. Thông tin chi tiết về nhân lực, cơ cấu ngành nghề, mức độ tinh giản biên chế hay tình hình thu - chi ngân sách của các đơn vị sẽ là cơ sở thực chứng để các cơ quan quản lý đánh giá chính xác hiệu quả các chính sách đã ban hành.

Dữ liệu tài chính và tài sản cũng mang lại nhiều giá trị ứng dụng. Khi có số liệu thống nhất và minh bạch, cơ quan quản lý sẽ dễ dàng phát hiện các bất hợp lý, ví dụ như đơn vị có lao động nhưng không chi trả lương, hoặc có tài sản cố định quá lớn so với quy mô hoạt động. Những phát hiện này không chỉ giúp “làm sạch dữ liệu” mà còn góp phần phòng ngừa lãng phí, thất thoát nguồn lực công.

Đặc biệt, dữ liệu về mức độ chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo mở ra một hướng tiếp cận mới trong giám sát và đánh giá khu vực công. Việc nắm bắt được tỷ lệ giao dịch qua môi trường trực tuyến, hay tỷ trọng doanh thu từ ứng dụng công nghệ số, sẽ cho phép các cơ quan quản lý xác định mức độ sẵn sàng chuyển đổi số của từng đơn vị, từ đó đưa ra chính sách hỗ trợ phù hợp. Đây là bước tiến quan trọng trong bối cảnh Chính phủ Việt Nam đang đẩy mạnh Chiến lược quốc gia về phát triển Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số đến năm 2030.

Đánh giá trong bối cảnh sáp nhập, giải thể

Một đặc điểm đáng chú ý của cuộc điều tra năm 2025 là sự tham gia của các địa phương đang trong quá trình sắp xếp đơn vị hành chính. Tại Bình Định và Gia Lai, nhiều đơn vị sự nghiệp công lập phải điều chỉnh tổ chức do sáp nhập hoặc giải thể. Điều này không chỉ tạo ra áp lực về cập nhật danh sách nền mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dữ liệu kê khai. Một số đơn vị mới sáp nhập chưa hoàn thiện việc thống nhất số liệu về nhân sự, tài sản và tài chính; một số đơn vị giải thể trong quá trình điều tra dẫn đến tình trạng dữ liệu bị gián đoạn.

Tuy nhiên, chính bối cảnh phức tạp này lại giúp cuộc điều tra thí điểm có giá trị “thực chiến” cao. Nó cho thấy rằng, để chuẩn bị cho cuộc Tổng điều tra năm 2026, công tác thống kê cần không chỉ chính xác mà còn phải linh hoạt, thích ứng với biến động tổ chức. Đây là bài học lớn: chỉ khi hệ thống thống kê đủ nhanh nhạy để phản ánh thay đổi thực tế, dữ liệu mới thực sự trở thành công cụ hữu hiệu trong quản lý nhà nước.

Giải pháp chiến lược

Để khắc phục những khó khăn đã bộc lộ, hướng tới một cuộc Tổng điều tra năm 2026 thành công, cần triển khai giải pháp trên ba cấp độ: thể chế, công nghệ và nhân lực.

Về thể chế: cần xây dựng cơ chế pháp lý vững chắc cho việc cung cấp và sử dụng dữ liệu. Luật Thống kê và các văn bản liên quan nên được bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý của đơn vị khi cung cấp thông tin sai lệch; đồng thời quy định rõ quyền được tiếp cận, khai thác dữ liệu của các bên liên quan. Điều này sẽ biến dữ liệu điều tra từ một hoạt động hành chính đơn thuần thành một phần của “hợp đồng xã hội”, trong đó các đơn vị có trách nhiệm nhưng cũng có quyền lợi gắn liền.

Về công nghệ: cần phát triển hệ thống phần mềm theo chuẩn mở, có khả năng kết nối và liên thông với cơ sở dữ liệu quốc gia cũng như các hệ thống quản lý chuyên ngành khác. Việc áp dụng trí tuệ nhân tạo trong phát hiện lỗi logic, phân loại dữ liệu, hay sử dụng blockchain trong lưu trữ và xác thực thông tin sẽ giúp nâng cao độ tin cậy của dữ liệu.

Về nhân lực: thay vì chỉ dựa vào giám sát viên kiêm nhiệm, cần hình thành một đội ngũ chuyên gia thống kê công chuyên trách, được đào tạo bài bản về cả kỹ thuật số lẫn nghiệp vụ thống kê. Đồng thời, có thể xem xét cơ chế xã hội hóa một phần công tác phân tích dữ liệu, huy động sự tham gia của các viện nghiên cứu, trường đại học để khai thác tối đa giá trị dữ liệu.

Một giải pháp quan trọng khác là thiết lập cơ chế phản hồi dữ liệu. Các đơn vị cung cấp thông tin cần nhận được báo cáo phân tích phù hợp với nhu cầu quản lý của họ, thay vì chỉ cung cấp dữ liệu một chiều. Khi nhìn thấy lợi ích thiết thực, các đơn vị sẽ có động lực hơn trong việc cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ.

Dữ liệu là tài sản công chiến lược

Cuộc điều tra thí điểm năm 2025 đã minh chứng cho một tư duy quản lý mới: coi dữ liệu là tài sản công chiến lược. Kết quả thí điểm không chỉ phục vụ cho việc hoàn thiện phiếu điều tra, phần mềm và quy trình tổ chức, mà quan trọng hơn là khẳng định rằng quản lý nhà nước trong giai đoạn tới phải dựa trên bằng chứng thực chứng, minh bạch và chuẩn hóa.

Khi bước vào cuộc Tổng điều tra năm 2026, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đồng bộ, Việt Nam sẽ có trong tay một kho dữ liệu toàn diện về hệ thống sự nghiệp công lập. Kho dữ liệu này sẽ là công cụ thiết yếu để nâng cao năng lực hoạch định chính sách, cải cách hành chính, phân bổ nguồn lực hợp lý, và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia. Xa hơn, nó sẽ góp phần xây dựng nền hành chính hiện đại, liêm chính, phục vụ nhân dân, đặt nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước./.

Anh Nga