Vai trò của báo chí trong việc tuyên truyền thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp ở Việt Nam

Từ khóa: Chính quyền địa phương 02 cấp, Báo chí, Truyền thông chính sách, Đồng thuận xã hội, Cải cách hành chính, Báo chí đa phương tiện.

Abstract: The implementation of the two-tier local government model is a major, strategic reform initiative of the Communist Party and the State of Vietnam aimed at streamlining the apparatus and enhancing the effectiveness and efficiency of state administration. In this process, Vietnamese revolutionary journalism plays a pivotal role as a crucial communication instrument and a bridge between government and the people. This article examines and elucidates the multifaceted role of the press in disseminating information, shaping public opinion, and fostering social consensus regarding the new model. By publicizing guidelines and policies and clarifying objectives and benefits, the press has helped raise awareness among cadres, Party members, and the broader public. At the same time, the press performs oversight and social critique functions, promptly reflecting difficulties and shortcomings so that competent authorities can adjust policies. The article also analyzes how the press amplifies effective models and innovative practices, thereby affirming that the press is not merely a communication channel but a companion actor contributing significantly to the success of building a modern, transparent, and service-oriented public administration.

Keywords: Two-tier local government model, Press, Policy communication, Social consensus, Administrative reform, Multimedia journalism.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, yêu cầu về một nền quản trị quốc gia hiện đại, tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả đã trở thành một đòi hỏi cấp thiết đối với Việt Nam. Để đáp ứng yêu cầu đó, Đảng và Nhà nước đã khởi xướng một cuộc cải cách sâu rộng về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, trong đó, việc tái cấu trúc mô hình chính quyền địa phương từ 03 cấp (tỉnh, huyện, xã) sang 02 cấp (tỉnh, xã) là một bước đi mang tính đột phá. Chủ trương này đã được thể chế hóa qua hàng loạt văn bản quan trọng như Nghị quyết số 18-NQ/TW (2017), Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi, bổ sung năm 2019 và 2025), cùng các Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư.

Đây là một sự thay đổi mang tính hệ thống, tác động sâu sắc đến cơ cấu tổ chức, phương thức vận hành của bộ máy nhà nước, cũng như đời sống kinh tế - xã hội và tâm tư, tình cảm của hàng triệu cán bộ, công chức và người dân. Bất kỳ một cuộc cải cách lớn nào cũng tiềm ẩn những thách thức về nhận thức, tâm lý e ngại thay đổi và những khó khăn trong quá trình chuyển đổi. Do đó, công tác thông tin, tuyên truyền để tạo sự thống nhất về ý chí và hành động, xây dựng đồng thuận xã hội trở thành yếu tố quyết định sự thành công.

Trong bối cảnh đó, báo chí cách mạng Việt Nam, với vai trò là “vũ khí lợi hại” trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng, được xác định là lực lượng tiên phong. Báo chí không chỉ thực hiện nhiệm vụ truyền tải thông tin một chiều từ trên xuống, mà còn đảm nhiệm nhiều chức năng phức hợp: giải thích chính sách, định hướng dư luận, giám sát và phản biện xã hội, đồng thời lan tỏa, nhân rộng những điển hình tiên tiến. Bài báo này sẽ tập trung nghiên cứu, phân tích một cách hệ thống và toàn diện vai trò của báo chí (cả trung ương và địa phương) trong quá trình tuyên truyền thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, từ đó chỉ ra những kết quả đạt được, những thách thức đặt ra và đề xuất các giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của báo chí trong giai đoạn tiếp theo.

Báo chí đóng vai trò quan trọng việc giải thích chính sách, định hướng dư luận khi tuyên truyền về mô hình chính quyền địa phương 02 cấp. Ảnh: Mạnh Quân

2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

2.1. Thực trạng triển khai mô hình chính quyền địa phương 02 cấp tại Việt Nam

Việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền 02 cấp là một quyết sách có tầm nhìn chiến lược, phù hợp với thực tiễn, nhằm mục tiêu:

- Tinh gọn bộ máy, loại bỏ tầng nấc trung gian: Mô hình mới giúp chỉ đạo, điều hành từ cấp tỉnh xuống cơ sở được trực tiếp, nhanh chóng và thông suốt, giảm bớt các thủ tục hành chính rườm rà.

- Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý: Trách nhiệm của mỗi cấp được xác định rõ ràng hơn. Cấp tỉnh tập trung vào hoạch định chiến lược, chính sách vĩ mô, trong khi cấp xã trực tiếp tổ chức thực thi và cung cấp dịch vụ công cho người dân.

- Phù hợp với xu thế quốc tế: Theo ông Đỗ Đức Hồng Hà, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, nhiều quốc gia phát triển như Hy Lạp hay Đan Mạch đã thực hiện thành công cải cách tương tự, giúp tinh giản hàng chục phần trăm biên chế và tiết kiệm ngân sách công hiệu quả.

Khung pháp lý và lộ trình triển khai:

Quá trình triển khai mô hình chính quyền địa phương 02 cấp tại Việt Nam được xây dựng trên một nền tảng pháp lý ngày càng hoàn thiện. Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, chính thức có hiệu lực từ ngày 16/6/2025, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho mô hình mới. Trước đó, giai đoạn 20232025 đã chứng kiến một cuộc sắp xếp đơn vị hành chính quy mô lớn. Theo số liệu của Bộ Nội vụ, đến ngày 12/6/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết giảm số đơn vị hành chính cấp tỉnh xuống còn 34 (28 tỉnh, 6 thành phố) và cấp xã xuống còn 3.321 (giảm gần 67%). Từ ngày 01/7/2025, các chính quyền địa phương 02 cấp mới đã chính thức đi vào hoạt động.

Kết quả bước đầu và những vấn đề đặt ra:

Sau một thời gian ngắn vận hành, mô hình đã cho thấy những kết quả tích cực ban đầu. Các trung tâm hành chính công tại nhiều địa phương đã vận hành thông suốt, nhận được phản hồi tốt từ người dân.

- Tại Thành phố Hồ Chí Minh: Trung tâm phục vụ hành chính công phường Tân Sơn Nhất đã triển khai mô hình “Một điểm đến - đa dịch vụ”, tích hợp cả dịch vụ của Công an, Thuế, Bảo hiểm xã hội, tạo thuận lợi tối đa.

- Tại Hải Phòng: Trung tâm hành chính công phường Lê Chân, chỉ trong 4 ngày đầu hoạt động, đã tiếp nhận 2.136 lượt công dân và giải quyết hơn 1.100 hồ sơ.
Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng bộc lộ những thách thức không nhỏ như: hệ thống pháp luật chưa hoàn toàn đồng bộ; năng lực của một bộ phận cán bộ cơ sở chưa đáp ứng yêu cầu; việc phân quyền chưa đi kèm phân bổ nguồn lực tương xứng; tâm lý ỷ lại, ngại thay đổi vẫn còn tồn tại. Những vấn đề này đòi hỏi phải có sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, trong đó vai trò của báo chí là cực kỳ quan trọng.

Trung tâm phục vụ hành chính công phường Tân Sơn Nhất, TPHCM triển khai mô hình “Một điểm đến  - đa dịch vụ”. Ảnh: TTXVN

2.2. Vai trò của báo chí trong truyền thông chính sách

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “Báo chí của ta là vũ khí lợi hại để tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo nhân dân thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ.”[1]… Người khẳng định rõ, “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, tổ chức và đoàn kết nhân dân, đưa nhân dân đến mục đích chung là làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng.”[2]

Trong bối cảnh cải cách bộ máy và thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, vai trò của báo chí được thể hiện qua bốn chức năng cốt lõi sau:

- Chức năng tuyên truyền và giải thích chính sách: Báo chí là “nhịp cầu” đưa chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với công chúng một cách dễ hiểu nhất. Báo chí “mềm hóa” các văn bản quy phạm pháp luật khô khan thành những câu chuyện, bài phân tích, infographic sinh động, giúp người dân hiểu rõ mục đích, ý nghĩa và lợi ích của mô hình 02 cấp.

- Chức năng định hướng dư luận và tạo đồng thuận xã hội: Trước một thay đổi lớn, việc xuất hiện nhiều luồng ý kiến trái chiều là không thể tránh khỏi. Báo chí có nhiệm vụ kiến tạo dòng thông tin chủ lưu, tích cực, dẫn dắt và định hướng dư luận xã hội, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, xuyên tạc, từ đó củng cố niềm tin và tạo sự đồng thuận, ủng hộ của toàn xã hội đối với cuộc cải cách.

- Chức năng giám sát và phản biện xã hội: Báo chí đóng vai trò là kênh thông tin phản hồi quan trọng từ thực tiễn. Các nhà báo đi sâu vào đời sống, phát hiện những khó khăn, vướng mắc, những biểu hiện quan liêu, tiêu cực trong quá trình triển khai. Những thông tin phản ánh khách quan, đa chiều, mang tính xây dựng này giúp các cơ quan hoạch định chính sách kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế, quy trình cho sát với thực tế.

- Chức năng lan tỏa và nhân rộng điển hình: Báo chí phát hiện, biểu dương và cổ vũ những mô hình hay, cách làm sáng tạo, những tấm gương cán bộ dám nghĩ, dám làm, hết lòng vì nhân dân. Việc nhân rộng các điển hình tiên tiến trên mặt báo tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực, khích lệ các địa phương khác học hỏi và thúc đẩy quá trình cải cách diễn ra nhanh và hiệu quả hơn.

3. PHÂN TÍCH VAI TRÒ CỦA BÁO CHÍ TRONG THỰC TIỄN TUYÊN TRUYỀN MÔ HÌNH CHÍNH QUYỀN 02 CẤP

3.1. Tuyên truyền, phổ biến chủ trương và tạo sự thống nhất về nhận thức

Ngay từ khi chủ trương được manh nha, các cơ quan báo chí trung ương và địa phương đã vào cuộc một cách đồng bộ, quyết liệt.

Về nội dung: Báo chí tập trung làm rõ tính cấp thiết và lợi ích của mô hình, phân tích sâu cơ sở lý luận và thực tiễn, phổ biến các văn bản pháp lý liên quan. Nhiều tuyến bài đã nhấn mạnh việc cải cách sẽ giúp tinh gọn bộ máy, tiết kiệm ngân sách, nâng cao trách nhiệm của chính quyền cơ sở và cuối cùng là phục vụ người dân tốt hơn.

Về cường độ: Hàng ngàn tin, bài, sản phẩm truyền thông đã được sản xuất và đăng tải. Chỉ riêng các cơ quan báo chí Thủ đô đã có gần 2.000 sản phẩm. Thống kê nhanh cho thấy các tờ báo lớn đều có sự đầu tư đáng kể: Báo Dân trí có khoảng 1504 bài, VietnamNet khoảng 162 tin/bài, Báo Nhân Dân hơn 100 bài, Báo Chính phủ khoảng 47 tin bài. Điều này cho thấy sự quan tâm sâu sắc và nỗ lực rất lớn của hệ thống báo chí.

Về hình thức: Báo chí đã đa dạng hóa các hình thức thể hiện để thông tin dễ tiếp cận hơn. Bên cạnh các bài viết truyền thống là các sản phẩm đa phương tiện như infographic giải thích quy trình, video phỏng vấn người dân, podcast tọa đàm với chuyên gia. Các cơ quan báo chí cũng tận dụng hiệu quả các nền tảng mạng xã hội để lan tỏa thông tin nhanh chóng.

Nhờ đó, một nhận thức chung về tính đúng đắn và tất yếu của chủ trương đã dần được hình thành trong xã hội, tạo nền tảng tư tưởng vững chắc cho quá trình triển khai.

3.2. Phản ánh thực tiễn, thực hiện chức năng giám sát và phản biện

Bên cạnh việc tuyên truyền mặt tích cực, báo chí đã không né tránh những vấn đề gai góc của thực tiễn. Nhiều bài báo đã thẳng thắn phản ánh những bất cập còn tồn tại:

- Vướng mắc về thể chế: Tình trạng “quyền anh, quyền tôi”, chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các cấp, các ngành vẫn chưa được xử lý triệt để ở một số nơi.

- Năng lực cán bộ: Sự lúng túng của cán bộ cơ sở khi phải đảm nhận thêm nhiệm vụ mới, trong khi kỹ năng và tư duy quản trị chưa theo kịp.

- Khoảng cách giữa chính quyền và người dân: Một số địa phương sau sáp nhập có địa bàn rộng, dân số đông, gây khó khăn cho việc quản lý và tiếp cận của người dân.
Những thông tin phản biện mang tính xây dựng này đã cung cấp cho các cơ quan chức năng những góc nhìn giá trị từ thực tiễn, giúp họ có cơ sở để điều chỉnh chính sách, hoàn thiện các văn bản hướng dẫn và tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kịp thời.

3.3. Lan tỏa mô hình hay, cách làm sáng tạo và cổ vũ tinh thần đổi mới

Báo chí đã thực hiện rất tốt vai trò phát hiện và nhân rộng các điển hình tiên tiến. Những câu chuyện về các trung tâm hành chính công kiểu mẫu, về những cán bộ, công chức cơ sở tận tụy, sáng tạo đã trở thành nguồn cảm hứng lớn. Các phóng sự về mô hình “Một điểm đến - đa dịch vụ” tại phường Tân Sơn Nhất (TPHCM) hay không khí làm việc chuyên nghiệp tại phường Lê Chân (Hải Phòng) đã vẽ nên một bức tranh sinh động về những chuyển biến tích cực mà cải cách mang lại.
Việc lan tỏa những câu chuyện thành công này không chỉ củng cố niềm tin của nhân dân mà còn tạo ra một phong trào thi đua, học hỏi kinh nghiệm giữa các địa phương, góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi diễn ra đồng bộ và hiệu quả hơn trên cả nước.

4. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TUYÊN TRUYỀN

4.1. Những vấn đề đặt ra

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, công tác tuyên truyền của báo chí về mô hình chính quyền 02 cấp vẫn đối mặt với một số thách thức:

- Sự phối hợp cung cấp thông tin: Vẫn còn tình trạng một số cơ quan, địa phương chưa chủ động, cởi mở trong việc cung cấp thông tin cho báo chí, gây khó khăn cho việc tác nghiệp.

- Chất lượng nội dung: Một số bài viết còn mang tính hình thức, nặng về trích dẫn văn bản, thiếu những phân tích sâu sắc và những câu chuyện gần gũi với đời sống người dân.

- Nguồn lực và kỹ năng: Trong bối cảnh truyền thông số, yêu cầu về kỹ năng làm báo đa phương tiện, phân tích dữ liệu ngày càng cao, trong khi nguồn lực đầu tư cho công nghệ và đào tạo tại một số cơ quan báo chí còn hạn chế.

- Áp lực từ thông tin sai lệch: Trên không gian mạng vẫn tồn tại những thông tin sai sự thật, xuyên tạc về chủ trương cải cách, đòi hỏi báo chí chính thống phải luôn chủ động, kịp thời và thuyết phục trong việc định hướng dư luận.

4.2. Giải pháp và khuyến nghị

Để tiếp tục phát huy vai trò của mình, báo chí cần tập trung vào các giải pháp sau:

Một là, đổi mới nội dung và phương thức tiếp cận: Báo chí cần chủ động “mềm hóa” chính sách, chuyển tải thông điệp qua những câu chuyện nhân văn, lấy người dân làm trung tâm. Cần tăng cường các bài viết phân tích chuyên sâu, chỉ rõ nguyên nhân của các tồn tại và đề xuất các giải pháp khả thi.

Hai là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và báo chí đa phương tiện: Cần đầu tư mạnh mẽ hơn cho công nghệ, phát triển các sản phẩm báo chí hiện đại (infographic tương tác, video 360 độ, long-form, podcast...) để thu hút và giữ chân công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Ba là, tăng cường tính tương tác và đối thoại: Báo chí cần phát huy vai trò là một diễn đàn xã hội, tổ chức các buổi tọa đàm, đối thoại trực tuyến giữa lãnh đạo, chuyên gia và người dân. Điều này không chỉ giúp giải đáp thắc mắc mà còn tăng cường tính minh bạch và dân chủ.

Bốn là, nâng cao năng lực đội ngũ và sự phối hợp liên ngành: Cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho phóng viên, biên tập viên về kiến thức quản trị nhà nước, kỹ năng truyền thông chính sách. Đồng thời, cần xây dựng một cơ chế phối hợp thông tin chặt chẽ, chủ động và thường xuyên hơn giữa các cơ quan báo chí và các cơ quan chính quyền, đoàn thể.

Năm là, xây dựng cơ chế đặt hàng và giao nhiệm vụ: Các cơ quan quản lý nhà nước cần chủ động đặt hàng các cơ quan báo chí chủ lực thực hiện các tuyến bài, chuyên đề sâu về tổng kết, đánh giá mô hình, cung cấp nguồn lực và tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí tác nghiệp.

5. KẾT LUẬN

Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 02 cấp là một cuộc cải cách lớn, phức tạp nhưng tất yếu để xây dựng một nền hành chính phục vụ, kiến tạo phát triển. Trong hành trình đó, báo chí đã và đang khẳng định vai trò không thể thiếu của mình. Với sự vào cuộc chủ động, trách nhiệm và sáng tạo, báo chí đã thực hiện xuất sắc vai trò trên cả bốn phương diện: tuyên truyền - giải thích, định hướng - tạo đồng thuận, giám sát - phản biện và lan tỏa - nhân rộng điển hình. Báo chí đã thực sự trở thành cầu nối thông tin hai chiều, vừa đưa chính sách vào cuộc sống, vừa mang hơi thở của cuộc sống vào quá trình hoạch định chính sách.

Để mô hình chính quyền địa phương 02 cấp ngày càng hiệu quả, vai trò của báo chí trong giai đoạn tới càng trở nên quan trọng hơn. Bằng việc không ngừng đổi mới, nâng cao tính chuyên nghiệp, tính nhân văn và ứng dụng công nghệ hiện đại, báo chí Việt Nam sẽ tiếp tục là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, đồng hành cùng Đảng, Nhà nước và Nhân dân trong công cuộc xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, vì hạnh phúc của nhân dân.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII. (2017). Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25 tháng 10 năm 2017 về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

2. Bộ Chính trị. (2018). Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 24 tháng 12 năm 2018 về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã.

3. Bộ Chính trị, Ban Bí thư. (2025). Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/2/2025 về tiếp tục đẩy mạnh sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

4. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (2019). Luật số 47/2019/QH14 ngày 22 tháng 11 năm 2019 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

5. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (2025). Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.

6. Ủy ban Thường vụ Quốc hội. (2023). Nghị quyết số 35/2023/UBTVQH15 ngày 12/7/2023 về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023-2030.

7. Văn phòng Chính phủ. (2025). Thông báo số 412/TB-VPCP ngày 11/8/2025 về kết luận của Thủ tướng Chính phủ về kết quả thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính và vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025 đến nay.

8. Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011

9. Các bài báo, tin tức được trích dẫn từ Báo Nhân Dân, Báo Chính phủ, báo Dân trí, VietnamNet, VnExpress, Báo VOV và các báo địa phương liên quan trong giai đoạn 2023-2025.

[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 150

[2] “Thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng”

Nguyễn Thị Nhàng, báo Dân trí