Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo ở tỉnh Đồng Nai hiện nay

Từ khóa: Chính sách tôn giáo; tư tưởng Hồ Chí Minh; tỉnh Đồng Nai.

Abstract: With sharp and humanistic political thinking, President Ho Chi Minh early recognized the position and role of religion in the revolutionary cause. His thought on religious policy not only affirms the people’s right to freedom of belief and religion, but also emphasizes the need to align religious interests with national interests and to uphold religious solidarity within the great national unity bloc. Based on an analysis of Ho Chi Minh’s ideology on religious policy, this article discusses solutions to further apply his ideas on religious policy in Dong Nai province in the current period.

Keywords: Religious policy; Ho Chi Minh’s ideology; Dong Nai province.

Trong tiến trình cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định tôn giáo là một nhu cầu tinh thần chính đáng của một bộ phận nhân dân, là yếu tố có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội. Người chỉ rõ nguyên tắc giải quyết vấn đề tôn giáo là tôn trọng, đoàn kết và phát huy các giá trị nhân văn tốt đẹp của tôn giáo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo vì thế vừa mang tính nhân văn sâu sắc, vừa là định hướng chiến lược có giá trị bền vững đối với công tác tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta. Đồng Nai là một trong những địa phương có tỷ lệ tín đồ tôn giáo cao trong cả nước, với nhiều tôn giáo lớn như: Công giáo, Phật giáo, Tin lành, Cao đài, Hồi giáo… việc nghiên cứu, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo trong điều kiện hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Một mặt, góp phần khẳng định giá trị bền vững của tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo; mặt khác, cung cấp cơ sở khoa học và định hướng giải pháp cho công tác tôn giáo của tỉnh trong giai đoạn mới, nhằm tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần phong phú, bảo đảm sự ổn định chính trị - xã hội, tạo động lực cho phát triển bền vững.

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo

Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện, sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam; là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, đồng thời kế thừa những giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Tư tưởng đó bao quát nhiều lĩnh vực từ giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người đến mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Trong chỉnh thể ấy, tư tưởng về tín ngưỡng, tôn giáo giữ vị trí đặc biệt quan trọng, không chỉ nhằm bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng của nhân dân, mà còn hướng tới mục tiêu chiến lược là đoàn kết toàn dân tộc, phát huy sức mạnh tôn giáo trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập và xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh. Thực tiễn lịch sử cho thấy, tôn giáo luôn là vấn đề lớn, phức tạp và có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống xã hội Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thức được tính hai mặt của tôn giáo: một mặt, tôn giáo đáp ứng nhu cầu tinh thần, định hướng đạo đức và góp phần cố kết cộng đồng; mặt khác, tôn giáo có thể bị các thế lực thù địch lợi dụng để chia rẽ dân tộc. Vì vậy, Người luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề tôn giáo và hệ thống quan điểm của Người có thể khái quát trên ba phương diện cơ bản sau:

Thứ nhất, vị trí, vai trò của đoàn kết tôn giáo trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Tư tưởng đoàn kết dân tộc và tôn giáo của Chủ tịch Hồ Chí Minh bắt nguồn từ truyền thống đoàn kết lâu đời của dân tộc Việt Nam, đồng thời dựa trên nhận thức sâu sắc về vai trò quyết định của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp cách mạng. Người khẳng định, đoàn kết tôn giáo là một bộ phận hữu cơ của đại đoàn kết toàn dân tộc - yếu tố mang tính chiến lược, quyết định thắng lợi của cách mạng. Đoàn kết giữa người có tôn giáo và người không có tôn giáo không phải là giải pháp tình thế, mà là nguyên tắc có tính chiến lược, được thực hiện kiên trì, bền bỉ và lâu dài. Người chỉ rõ: “Đoàn kết của ta không những rộng rãi mà còn lâu dài. Đoàn kết là một chính sách dân tộc, không phải là một thủ đoạn chính trị. Ta đoàn kết để đấu tranh cho thống nhất và độc lập của Tổ quốc; ta còn phải đoàn kết để xây dựng nước nhà. Ai có tài, có đức, có sức, có lòng phụng sự Tổ quốc và phụng sự nhân dân thì ta đoàn kết với họ”⁽¹⁾.

Đồng thời, Người luôn nhấn mạnh sự cần thiết phải tôn trọng sự khác biệt về niềm tin, tìm mẫu số chung để cùng nhau phụng sự Tổ quốc. Đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, đức tin tôn giáo và lòng yêu nước không hề mâu thuẫn, mà có mối quan hệ bổ sung, gắn bó biện chứng. Chính quan điểm này đã định hình những phương châm hành động tiến bộ của các tôn giáo tại Việt Nam như: “Sống phúc âm giữa lòng dân tộc” của Công giáo, “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội” của Phật giáo, “Nước vinh, đạo sáng” của đạo Cao Đài, hay “Sống phúc âm phụng sự Thiên Chúa, phụng sự Tổ quốc và dân tộc” của đạo Tin Lành,...

Cùng với đó, Người yêu cầu các cấp chính quyền quan tâm đến cả “phần đời” và “phần đạo” của đồng bào tôn giáo, trăn trở làm thế nào để “sản xuất sẽ ngày càng phát triển, phần xác ta được ấm no thì phần hồn cũng được yên vui”⁽²⁾. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng tới vai trò của đội ngũ chức sắc, trí thức tôn giáo, trân trọng, lắng nghe ý kiến của họ, đồng thời khéo léo vận động họ tham gia vào các công việc của chính quyền ngay từ những năm đầu của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Song song với tinh thần đoàn kết, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng thể hiện tinh thần, ý chí kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn những hoạt động lợi dụng tôn giáo hòng gây chia rẽ, mâu thuẫn trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc; chủ trương “bảo vệ tự do tín ngưỡng, nhưng kiên quyết trừng trị những kẻ đội lốt tôn giáo đã phản Chúa, phản nước”⁽³⁾. Tuy nhiên, Người không xử lý vấn đề này bằng thái độ cực đoan, cứng nhắc, mà luôn kết hợp giữa đấu tranh với khoan dung, cảm hóa, mở đường cho những người lầm đường, lạc lối trở về với dân tộc bằng tinh thần nhân ái, đại đồng.

Thứ hai, tư tưởng tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo.

Tư tưởng này được Chủ tịch Hồ Chí Minh hình thành từ quá trình tiếp thu các giá trị tiến bộ của nhân loại, đặc biệt là quyền tự do tín ngưỡng trong các cuộc cách mạng dân chủ tư sản, kết hợp với sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam. Trong lý luận và thực tiễn cách mạng, Người luôn khẳng định: tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân và tự do tín ngưỡng là quyền cơ bản của công dân.

Điều này được cụ thể hóa ngay trong những quyết sách đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong phiên họp Chính phủ đầu tiên (ngày 03/9/1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt vấn đề tôn giáo là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của quốc gia. Cụ thể, ngày 09/11/1946, Quốc hội khóa I đã thông qua Hiến pháp đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trong đó ghi nhận nhân dân có quyền “tự do tín ngưỡng”; kế tiếp, Chính cương của Đảng Lao động Việt Nam cũng đã nhấn mạnh: “Tôn trọng và bảo vệ quyền tự do tín ngưỡng của mọi người dân”. Đặc biệt, năm 1955, Người ký quyết định ban hành Sắc lệnh số 234/SL (văn bản quy phạm pháp luật riêng cho tôn giáo sớm nhất ở Việt Nam) nhằm thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo dưới chế độ mới, được tín đồ, chức sắc các tôn giáo nhiệt liệt hoan nghênh và ủng hộ, khẳng định: “Chính phủ đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng và tự do thờ cúng của nhân dân. Không ai được xâm phạm đến quyền tự do ấy. Mỗi người Việt Nam đều có quyền tự do theo một tôn giáo hoặc không theo một tôn giáo nào”⁽⁴⁾; đồng thời, nêu rõ quyền thực hiện các hoạt động tôn giáo, như truyền đạo, giảng đạo, đào tạo chức sắc, xuất bản kinh sách, quan hệ quốc tế, tham gia các hoạt động xã hội,...

Thứ ba, nhìn nhận và phát huy giá trị tích cực của tôn giáo trong đời sống xã hội.

Với tri thức uyên bác và sự từng trải trong hoạt động thực tiễn, Chủ tịch Hồ Chí Minh có thái độ khách quan, toàn diện và khoa học khi đánh giá tôn giáo. Người luôn trân trọng những giá trị đạo đức, nhân văn cốt lõi mà các tôn giáo mang lại, coi đó là nguồn lực tinh thần to lớn để xây dựng xã hội mới. Người đã chỉ rõ những khía cạnh cao đẹp về đạo đức và nhân văn của tôn giáo: “Chúa Giê-su dạy: Đạo đức là bác ái; Phật Thích Ca dạy: Đạo đức là từ bi; Khổng Tử dạy: Đạo đức là nhân nghĩa”⁽⁵⁾, các tư tưởng đều có điểm chung với mục tiêu xây dựng xã hội công bằng, nhân ái, hạnh phúc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định tôn giáo chỉ có thể phát triển lành mạnh khi gắn bó mật thiết với dân tộc và ngược lại, sự phát triển của đất nước cần khai thác, phát huy những giá trị đạo đức, nhân văn của tôn giáo. Người chủ động bác bỏ những luận điệu xuyên tạc cho rằng chủ nghĩa xã hội loại trừ tôn giáo, đồng thời kêu gọi đồng bào tôn giáo yên tâm, đồng hành cùng cách mạng, khẳng định tôn giáo và chủ nghĩa xã hội hoàn toàn có thể cùng tồn tại, hỗ trợ nhau trong sự nghiệp xây dựng đất nước.

2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo ở tỉnh Đồng Nai hiện nay

Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo, tỉnh Đồng Nai đã triển khai nhiều chủ trương, chính sách phù hợp, tạo điều kiện để các tôn giáo hoạt động đúng pháp luật, đồng thời gắn kết chặt chẽ với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các tổ chức tôn giáo ở tỉnh đã tích cực tham gia phong trào thi đua yêu nước, xây dựng nông thôn mới, bảo vệ môi trường, chăm lo an sinh xã hội, từ thiện nhân đạo. Nhiều công trình phúc lợi, chương trình hỗ trợ người nghèo, cứu trợ thiên tai do các tôn giáo đóng góp hàng trăm tỷ đồng đã khẳng định vai trò quan trọng của tôn giáo trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn một số khó khăn như: sự khác biệt trong tập quán tôn giáo, hoạt động lợi dụng tôn giáo để gây mất ổn định xã hội ở một số nơi. Điều đó, đòi hỏi tỉnh Đồng Nai cần tiếp tục vận dụng linh hoạt tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo, vừa bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, vừa giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

Một là, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các chủ thể, các lực lượng.

Tỉnh cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng bằng nhiều hình thức phong phú, phù hợp với từng đối tượng. Cụ thể, tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức về chính sách, pháp luật tôn giáo cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tôn giáo, lực lượng vũ trang và cán bộ cơ sở; lồng ghép nội dung về quyền tự do tín ngưỡng, đoàn kết tôn giáo - dân tộc vào chương trình học tập, sinh hoạt chính trị, cũng như thông qua hệ thống truyền thanh, truyền hình địa phương. Tỉnh cần chú trọng phương thức đối thoại, tọa đàm trực tiếp với chức sắc, tín đồ để tạo sự đồng thuận, hạn chế khoảng cách giữa chính quyền và cộng đồng tôn giáo. Qua đó, nâng cao trình độ, bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ; đồng thời, giúp đồng bào có đạo hiểu rõ quyền, nghĩa vụ công dân, nhận diện rõ các âm mưu lợi dụng tôn giáo để chống phá.

Hai là, giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng, quản lý của chính quyền các cấp, phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng chuyên trách.

Thực tiễn tại tỉnh Đồng Nai cho thấy, khi cấp ủy và chính quyền các cấp quan tâm đúng mức thì các vấn đề tôn giáo được xử lý hài hòa, quan hệ giữa đồng bào có đạo và không có đạo ổn định; ngược lại, khi sự lãnh đạo buông lỏng, thiếu nhạy bén, dễ phát sinh những vấn đề phức tạp. Do vậy, cần tiếp tục giữ vững sự lãnh đạo tập trung, thống nhất của Đảng bộ tỉnh về chính sách tôn giáo, coi đây là một nội dung quan trọng trong nhiệm vụ xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh toàn diện. Chính quyền các cấp phải thực hiện quản lý nhà nước về tôn giáo theo đúng pháp luật, vừa bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, vừa kiên quyết xử lý những hành vi lợi dụng tôn giáo để vi phạm pháp luật. Đồng thời, phát huy mạnh mẽ vai trò của Ban Tôn giáo, Mặt trận Tổ quốc và các lực lượng chuyên trách; xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất chính trị vững vàng, tinh thông nghiệp vụ, am hiểu đặc thù tôn giáo và có kỹ năng đối thoại, thuyết phục. Đặc biệt, cần gắn công tác tôn giáo với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, tạo sự thống nhất giữa phát triển và ổn định.

Ba là, tôn trọng tự do tín ngưỡng và tôn giáo.

Đây là giải pháp quan trọng, là nguyên tắc nhất quán trong chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta. Ở tỉnh Đồng Nai, việc bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng có ý nghĩa to lớn, bởi đồng bào tôn giáo chiếm tỷ lệ lớn trong dân cư, có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống xã hội. Tỉnh cần tiếp tục thực thi nghiêm túc Hiến pháp năm 2013 và Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016, tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức, chức sắc và tín đồ tôn giáo hoạt động trong khuôn khổ pháp luật. Đồng thời, xây dựng môi trường sinh hoạt tôn giáo lành mạnh, khuyến khích đồng bào có đạo tham gia các phong trào thi đua yêu nước, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Bên cạnh đó, cần kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn những hành vi lợi dụng tự do tín ngưỡng để gây chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, chống phá Đảng, Nhà nước ta. Tôn trọng tự do tín ngưỡng không đồng nghĩa với việc thỏa hiệp, mà là bảo đảm công bằng, bình đẳng, giữ vững kỷ cương, pháp luật.

Bốn là, phát huy giá trị tốt đẹp của tôn giáo trong đời sống xã hội.

Thời gian qua, nhiều giá trị tích cực của tôn giáo ở tỉnh Đồng Nai đã và đang đóng góp thiết thực vào sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong hoạt động từ thiện, nhân đạo, giáo dục, y tế, bảo vệ môi trường. Do đó, giải pháp quan trọng là khuyến khích, tạo điều kiện để các tổ chức tôn giáo phát huy mạnh mẽ những giá trị này. Chính quyền tỉnh cần chủ động phối hợp với các tổ chức tôn giáo trong việc tổ chức các hoạt động thiện nguyện, xây dựng đời sống văn hóa, tham gia chăm sóc người nghèo, hỗ trợ đối tượng yếu thế. Đồng thời, cần nghiên cứu, nhân rộng các mô hình “tôn giáo tham gia bảo vệ môi trường”, “xứ, họ đạo bình yên, văn hóa”, “chùa cảnh quan xanh - sạch - đẹp”. Phát huy vai trò tích cực của chức sắc, nhà tu hành trong định hướng tín đồ “sống tốt đời, đẹp đạo”, gắn bó với dân tộc, đồng hành cùng sự phát triển của quê hương Đồng Nai. Qua đó, tôn giáo trở thành nguồn lực xã hội quan trọng, đóng góp vào xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Năm là, làm tốt sự phối hợp chặt chẽ giữa Đảng bộ, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, lực lượng vũ trang và nhân dân.

Kinh nghiệm ở tỉnh Đồng Nai cho thấy, khi sự phối hợp giữa các lực lượng đồng bộ, nhịp nhàng thì các vấn đề tôn giáo được giải quyết ổn thỏa, tránh xung đột, tăng cường đồng thuận xã hội. Giải pháp đặt ra là xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Đảng bộ, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, lực lượng vũ trang và nhân dân trong thực hiện chính sách tôn giáo. Cấp ủy giữ vai trò lãnh đạo toàn diện, chính quyền quản lý theo pháp luật, Mặt trận và đoàn thể phát huy vai trò nòng cốt trong vận động quần chúng, lực lượng vũ trang bảo đảm an ninh, trật tự, nhân dân trực tiếp tham gia giám sát, đồng hành cùng chính quyền và tôn giáo. Đồng thời, cần tăng cường chế độ thông tin, báo cáo, sơ kết, tổng kết công tác tôn giáo định kỳ, kịp thời tháo gỡ khó khăn, bất cập. Sự phối hợp liên thông, thống nhất này sẽ hình thành “thế trận lòng dân” vững chắc, góp phần vận dụng sáng tạo và hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo, xây dựng tỉnh Đồng Nai phát triển toàn diện, hài hòa, ổn định.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo là sự kết tinh giữa quan điểm Mác - Lênin với truyền thống văn hóa, lịch sử dân tộc Việt Nam, phản ánh sâu sắc nhu cầu khách quan trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Người không chỉ khẳng định quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo là quyền cơ bản của nhân dân mà còn chỉ ra phương pháp giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa tôn giáo và dân tộc. Tỉnh Đồng Nai là một địa phương có đông đồng bào tôn giáo, đa dạng về hình thức sinh hoạt tín ngưỡng, vấn đề vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách tôn giáo càng trở nên cấp thiết. Triển khai đồng bộ các giải pháp trên không chỉ góp phần bảo đảm sự ổn định chính trị, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, mà còn tạo điều kiện để tôn giáo và đời sống xã hội ở tỉnh Đồng Nai phát triển hài hòa, bền vững./.

------------------------------------------------------------

Ghi chú:

(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 9, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.244.

(2) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, sđd, tr.462.

(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 8, sđd, tr.313.

(4) Sắc lệnh số 234/SL ngày 14/6/1955 của Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

(5) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, sđd, tr.95.

Trương Hải Nam - Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng