Phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội để đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh. Nguồn: mattran.org.vn

Vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực 

Trong Thư gửi “Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng” đăng trên báo Cứu quốc số ra ngày 17/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Chúng ta phải hiểu rằng, các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật. Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân, kính dân thì dân mới yêu ta, kính ta”(1). Xuất phát từ bản chất của Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân; Điều 8 Hiến pháp năm 2013 nêu rõ: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền”(2).

Từ Đại hội XII của Đảng đến nay, việc xây dựng và tổ chức thực hiện các cơ chế, chính sách về tổ chức cán bộ để phòng, chống tham nhũng, tiêu cực có nhiều chuyển biến tích cực. Các cấp ủy, tổ chức đảng đã chú trọng việc quản lý, giám sát cán bộ, đảng viên để kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý hành vi tham nhũng, tiêu cực. Tại Hội nghị tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng giai đoạn 2012-2022, về định hướng hoạt động cho giai đoạn tới, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Phát huy mạnh mẽ vai trò, trách nhiệm của cơ quan và đại biểu dân cử, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên; của nhân dân, cơ quan truyền thông và báo chí, doanh nghiệp, doanh nhân trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực”(3).

Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam là một bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị, có nhiệm vụ tập hợp, xây dựng, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; giám sát và phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Giám sát của MTTQ Việt Nam là phương thức quan trọng để MTTQ Việt Nam đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân và cũng là phương thức kiểm soát quyền lực của Nhân dân từ bên ngoài để thực hiện cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”, góp phần tạo đồng thuận xã hội và gắn kết giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân.

Thời gian qua, để tăng cường vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, trong đó có giám sát về công tác tổ chức cán bộ, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 về ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội; Quyết định số 218-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành Quy định về việc MTTQ, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; Quy định số 124-QĐ/TW ngày 02/02/2018 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về giám sát của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 03/10/2017 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về ban hành Hướng dẫn khung để các cấp ủy, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa XII về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; Kế hoạch số 10-KH/TW ngày 06/6/2018 của Bộ Chính trị thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa XII đã xác định rõ vai trò quan trọng của MTTQ Việt Nam trong giám sát công tác tổ chức cán bộ...

Để cụ thể hóa quan điểm chỉ đạo của Đảng về giám sát công tác tổ chức cán bộ, Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam đã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội ban hành Chương trình phối hợp số 30/CTPH-MTTW-TCTV ngày 30/10/2018 về phối hợp giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và Nhân dân theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa XII. Trọng tâm là xác định rõ những vấn đề mà MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội cần tập trung phối hợp như: giám sát việc triển khai, thực hiện các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác cán bộ; giám sát việc đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cán bộ; giám sát việc triển khai xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp có phẩm chất, năng lực, uy tín, đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới; việc thực hiện công khai, minh bạch tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự; cung cấp, trao đổi thông tin và giải trình khi có yêu cầu; giám sát, xác minh, kiến nghị xử lý kịp thời thông tin phản ánh từ các tổ chức, cá nhân và phương tiện thông tin đại chúng đối với các nội dung liên quan đến đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ; giám sát các biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống được xác định trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tư, khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; giám sát việc thực hiện các chuẩn mực đạo đức công vụ và đạo đức nghề nghiệp của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt, cán bộ, đảng viên.

Để việc giám sát được thực hiện thống nhất trong hệ thống, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam ban hành Thông tri hướng dẫn số 10/TT-MTTW-BTT ngày 22/9/2020 về hướng dẫn giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ, trong đó tập trung giám sát một số nội dung sau:

Thứ nhất, đối với giám sát việc thực hiện các quy định về công tác cán bộ: giám sát công tác lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện các quy định về xây dựng đội ngũ cán bộ. Qua công tác giám sát và báo cáo của MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, trong năm 2020 cấp ủy các cấp đã ban hành 6.250 văn bản liên quan để chỉ đạo, phối hợp thực hiện các quy định liên quan đến công tác cán bộ, đảng viên. Giám sát việc công khai và thực hiện quy trình các khâu trong quản lý cán bộ; giám sát việc thực hiện công khai, minh bạch tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự lãnh đạo của từng cấp theo quy định; việc cung cấp, trao đổi thông tin và giải trình khi có yêu cầu; trách nhiệm của tập thể, cá nhân, nhất là người đứng đầu trong công tác cán bộ. Căn cứ tình hình thực tế, Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp lựa chọn các khâu để giám sát cho phù hợp với từng thời điểm cụ thể; thực hiện linh hoạt giám sát thường xuyên, đột xuất, định kỳ tổng hợp, phản ánh ý kiến của Nhân dân, người có uy tín tiêu biểu về công tác cán bộ đến cấp ủy, chính quyền, nhất là việc xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt các cấp (người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền).

Thứ hai, giám sát việc thực hiện các quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền theo Quy định số 205- QĐ/TW của Bộ Chính trị: Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp thực hiện việc theo dõi, nắm bắt tình hình thực hiện quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền; lắng nghe ý kiến Nhân dân; phản ánh, cung cấp thông tin với cấp ủy, chính quyền những trường hợp cán bộ thiếu tiêu chuẩn, không trung thực, biểu hiện lợi dụng công tác cán bộ, vi phạm nguyên tắc, quy định, có các biểu hiện tiêu cực, hành vi chạy chức, chạy quyền, bao che, tiếp tay cho chạy chức, chạy quyền. Giám sát việc thực hiện kết luận thanh tra, kiểm tra, giám sát của cấp có thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ; giám sát việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn được giao đối với cán bộ, đảng viên trong công tác xây dựng đội ngũ cán bộ.

Thứ ba, giám sát việc thực hiện trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền trong lãnh đạo, tạo điều kiện để MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân thực hiện góp ý, giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ: giám sát công tác lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện Quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội và Quy định về việc MTTQ Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và Nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Giám sát việc thực hiện Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 03/10/2017, Quy định số 124-QĐ/TW ngày 02/02/2018 của Ban Bí thư Trung ương Đảng và các quy định liên quan đến việc thực hiện góp ý, giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tại địa phương. Bên cạnh đó, MTTQ Việt Nam thực hiện nghiêm túc và hiệu quả nhiệm vụ giám sát bầu cử, góp phần đảm bảo các cuộc bầu cử diễn ra dân chủ, lựa chọn được những ứng cử viên xứng đáng để giữ những chức vụ quan trọng trong các cơ quan nhà nước; giám sát công tác tuyển chọn, bổ nhiệm thẩm phán, kiểm sát viên cũng được quan tâm thực hiện thường xuyên. 

Trong thời gian qua, đặc biệt là sau khi Bộ Chính trị ban hành Quy chế giám sát của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội và Luật MTTQ Việt Nam năm 2015 được ban hành, Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp đã triển khai quyết liệt các hoạt động giám sát, trong đó có công tác tổ chức cán bộ. Các nội dung giám sát được triển khai theo kế hoạch, đạt được nhiều kết quả quan trọng; đã hình thành được những mô hình, cơ chế phối hợp giám sát giữa Ủy ban MTTQ Việt Nam với các tổ chức thành viên, hình thành cơ chế giám sát để dần chuyển giao việc giám sát cho các tổ chức chính trị - xã hội và Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp triển khai. Ủy ban MTTQ các địa phương đã chủ động xây dựng kế hoạch giám sát; kết thúc các đợt giám sát đều có báo cáo tổng hợp và thông báo kết quả cho các cơ quan, tổ chức hữu quan và các cá nhân có liên quan. Từ khi có Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Bộ Chính trị đến nay, việc giám sát công tác tổ chức cán bộ của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đã thu được những kết quả quan trọng trên nhiều phương diện, tạo được sự chuyển biến tích cực cả về nhận thức và hành động. Các hoạt động giám sát công tác tổ chức cán bộ đã được đông đảo các tầng lớp nhân dân quan tâm theo dõi và đồng tình ủng hộ, các cơ quan thông tin đại chúng cũng hưởng ứng và tích cực tuyên truyền cho các hoạt động này. 

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam vẫn còn những hạn chế nhất định, đó là: nhận thức của một số cấp ủy và tổ chức đảng về công tác này có mặt chưa đầy đủ. Sau giám sát, xử lý vi phạm còn một vài nơi thiếu kiểm tra việc khắc phục, sửa chữa những sai phạm, thiếu sót của cán bộ, đảng viên. Tâm lý ngại va chạm, nể nang, né tránh, thiếu bản lĩnh khi thực hiện nhiệm vụ giám sát công tác tổ chức cán bộ cũng ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả của hoạt động giám sát. Vai trò chủ động của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp trong tham mưu, đề xuất với cấp ủy, phối hợp các cơ quan chức năng thực hiện nhiệm vụ công tác giám sát công tác tổ chức cán bộ có nơi thiếu chủ động hoặc khi có dư luận mới tiến hành giám sát, hoạt động giám sát thiếu tính thường xuyên.

Bên cạnh đó, một số cán bộ làm công tác giám sát còn lúng túng, khi tiến hành quy trình giám sát liên quan đến công tác cán bộ vì công việc đòi hỏi phải nắm sâu về các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác cán bộ, trong khi hầu hết cán bộ làm công tác giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội chưa được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, chủ yếu mới chỉ được tập huấn ngắn hạn do MTTQ Việt Nam triển khai trong hệ thống. Hoạt động phối hợp giữa MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên trong thực hiện giám sát công tác cán bộ chưa thực sự hiệu quả; xác định nội dung, phương pháp, hình thức giám sát còn lúng túng; chất lượng giám sát có lúc chưa cao; việc giải quyết kiến nghị của một số ngành, chính quyền địa phương còn chậm...

Một số giải pháp tiếp tục phát huy vai trò giám sát công tác tổ chức cán bộ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội 

Thực tiễn quá trình đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nói chung và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ nói riêng thời gian qua cho chúng ta nhiều bài học quý, trong đó việc phát huy vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Đây cũng là một nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp. Để tiếp tục phát huy tốt vai trò này, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng để phát huy vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Tập trung cụ thể hóa nội dung Chỉ thị số 18-CT/TW ngày 26/10/2022 của Ban Bí thư về phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, đây là một trong những căn cứ chính trị quan trọng cần được thực hiện tốt để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong thời gian tới.

Hai là, để thực hiện tốt nhiệm vụ giám sát công tác tổ chức cán bộ đòi hỏi hệ thống pháp luật phải quy định toàn diện, đầy đủ, cụ thể và rõ ràng các vấn đề liên quan, đây là cơ sở pháp lý không chỉ cho hoạt động giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội mà còn là cơ sở để các cơ quan, tổ chức, nhất là những đối tượng chịu sự giám sát phải thực hiện. Do vậy, cần sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật nhằm thể chế hóa kịp thời, đầy đủ quyền và trách nhiệm tham gia giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi để phát huy vai trò giám sát của Nhân dân (giám sát trực tiếp và giám sát thông qua MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội); trách nhiệm trả lời, giải quyết các ý kiến, kiến nghị sau giám sát; cơ chế tiếp nhận thông tin phản ánh của người dân trong các hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán; cơ chế để MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội tham gia hoạt động giám sát của các cơ quan dân cử; chế tài xử lý tổ chức, cá nhân không hợp tác, gây khó khăn, cản trở hoạt động giám sát hoặc lợi dụng quyền giám sát để gây tổn hại cho tổ chức, cá nhân. Bố trí kinh phí bảo đảm cho MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện tốt công tác giám sát. 

Ba là, tăng cường sự phối hợp giữa MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên, các cơ quan, tổ chức khác trong thực hiện giám sát công tác tổ chức cán bộ. Hoạt động giám sát của MTTQ Việt Nam chỉ có thể phát huy hiệu quả tốt khi có sự phối hợp và thực hiện một cách đồng bộ với các hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra, kiểm sát của các cơ quan, tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Vì vậy, cần tăng cường sự phối hợp, kết hợp giữa hoạt động giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên với hoạt động thanh tra của các cơ quan nhà nước, hoạt động kiểm tra của Đảng và hoạt động giám sát của Quốc hội, HĐND các cấp... sẽ góp phần làm cho hoạt động giám sát của MTTQ Việt Nam ngày càng hiệu quả, huy động được các cơ quan, tổ chức và nhân dân tham gia, tạo nên sức mạnh trong giám sát.

Bốn là, việc giám sát công tác tổ chức cán bộ và giám sát đối với cán bộ, đảng viên phải được thực hiện thường xuyên, phát huy được vai trò của tổ chức công đoàn giám sát đối với việc thực hiện công tác cán bộ và cán bộ, đảng viên tại các cơ quan, tổ chức; rút kinh nghiệm việc triển khai các hoạt động giám sát công tác tổ chức cán bộ trong thời gian qua để lựa chọn những nội dung giám sát thực sự hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm phù hợp với điều kiện thực tế MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội.

Năm là, để thực hiện tốt giám sát công tác cán bộ, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội cần thu hút và trọng dụng những người thực sự có đức, có tài, dám nói, dám chịu trách nhiệm trong hoạt động giám sát; tăng cường các biện pháp nâng cao trình độ đội ngũ lãnh đạo mặt trận các cấp, có chính sách quy hoạch đào tạo, bồi dưỡng và thu hút cán bộ có năng lực, trình độ, phẩm chất, đạo đức để thực hiện giám sát; tập hợp, phát huy tối đa tiềm năng to lớn của các tổ chức thành viên và các cá nhân tiêu biểu, các nhân sĩ, trí thức, các nhà khoa học, các hội đồng tư vấn để huy động tham gia các hoạt động giám sát, giúp nâng cao chất lượng giám sát nói chung và giám sát công tác tổ chức cán bộ nói riêng của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Đối với các địa phương cần quan tâm đẩy mạnh công tác tập huấn, trao đổi kinh nghiệm về phương pháp, cách làm hiệu quả, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các quy định của Đảng, Nhà nước về giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; các cán bộ làm công tác MTTQ ở cơ sở cần được trang bị tốt kiến thức về chính sách, pháp luật để thực hiện giám sát./. 

-------------

Ghi chú:

(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 4, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.64-65.

(2) Hiến pháp năm 2013.

(3) https://ubkttw.vn/danh-muc/tin-tuc-thoi-su/hoi-nghi-toan-quoc-tong-ket-10-nam-cong-tac-phong-chong-tham-nhung-tieu-cuc-giai-doan-2012-2022.html.

Trương Thị Ngọc Ánh, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đại biểu Quốc hội khóa XV

tcnn.vn