Tiếp tục hoàn thiện cơ chế giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đáp ứng yêu cầu về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ

Báo cáo của Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam gửi đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ Ba, Quốc hội khóa XV về kết quả giám sát của MTTQ Việt Nam. Ảnh VGP.

Cơ sở chính trị, pháp lý về giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc về công tác cán bộ 

Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ X của Đảng nêu rõ: “Xây dựng quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện, kể cả đối với công tác tổ chức và cán bộ”(1). Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) cũng khẳng định: “Đảng tôn trọng tính tự chủ, ủng hộ mọi hoạt động tự nguyện, tích cực, sáng tạo và chân thành lắng nghe ý kiến đóng góp của Mặt trận và các đoàn thể. Đảng, Nhà nước có cơ chế, chính sách, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân hoạt động có hiệu quả, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”(2). 

Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa XII về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ cũng khẳng định: “Thể chế hóa, cụ thể hóa và tổ chức thực hiện có hiệu quả các quy định của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ…”.

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Tăng cường vai trò nòng cốt chính trị, trách nhiệm của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc... Thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện xã hội”. Hiến pháp năm 2013 quy định: “MTTQ Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân;… giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trên cơ sở quy định của Hiến pháp, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 xác định tính chất, mục đích, nguyên tắc, đối tượng, phạm vi, nội dung và hình thức hoạt động phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên.

Chương trình phối hợp số 30/CTPH-MTTW-TCTV ngày 30/10/2018 “Về phối hợp giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân theo Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, khóa XII” đã xác định rõ những vấn đề mà MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội cần tập trung giám sát, phản biện xã hội như: việc triển khai, thực hiện các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác cán bộ; việc đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cán bộ; việc triển khai xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới; việc thực hiện công khai, minh bạch các tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự; giám sát các biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống của đội ngũ cán bộ theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tư khóa XII; giám sát việc thực hiện các chuẩn mực đạo đức công vụ và đạo đức nghề nghiệp của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt, của đội ngũ cán bộ, đảng viên...

Thực trạng công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên trong việc kiểm soát công tác cán bộ    

Để hoạt động giám sát và phản biện xã hội được thực hiện thống nhất, Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam ban hành Thông tri số 10/TT-MTTW-BTT ngày 22/9/2020 về “Hướng dẫn giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ”, trong đó tập trung vào ba nội dung cơ bản sau: 

Một là, giám sát và phản biện xã hội việc thực hiện các quy định về công tác cán bộ; trong đó, đặt trọng tâm vào việc giám sát công tác lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện các quy định về xây dựng đội ngũ cán bộ; về thực hiện quy trình tuyển chọn, bố trí, phân công, điều động, luân chuyển cán bộ và phân cấp, đánh giá quản lý cán bộ; về quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng; bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử; miễn nhiệm cán bộ; khen thưởng, kỷ luật cán bộ; thực hiện chế độ, chính sách cán bộ; kiểm tra, giám sát công tác cán bộ; giải quyết khiếu nại, tố cáo về công tác cán bộ và cán bộ...

Hai là, giám sát và phản biện xã hội việc thực hiện các quy định về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền. Theo đó, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp chủ động theo dõi, nắm bắt tình hình thực hiện cũng như lắng nghe ý kiến Nhân dân; phản ánh, cung cấp thông tin với cấp ủy, chính quyền những trường hợp cán bộ thiếu tiêu chuẩn, điều kiện, không trung thực; có biểu hiện lợi dụng chức vụ, quyền hạn để vi phạm các nguyên tắc, quy định trong quản lý nhà nước, nhất là trong công tác cán bộ như: biểu hiện tiêu cực, có hiện tượng chạy chức, chạy quyền, bao che, tiếp tay cho chạy chức, chạy quyền; xem xét, đánh giá kết luận thanh tra, kiểm tra, giám sát của cấp có thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ. 

Ba là, giám sát và phản biện xã hội việc thực hiện trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền trong lãnh đạo, tạo điều kiện để MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân thực hiện góp ý, kiến nghị hoặc phản ánh việc giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ theo Thông tri số 10/TT-MTTW-BTT.

Hàng năm, Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam cùng các tổ chức chính trị - xã hội đã triển khai thực hiện giám sát và phản biện nhiều dự án luật nói chung và công tác cán bộ nói riêng và đã đạt được một số kết quả quan trọng. Qua thực hiện giám sát, MTTQ đã có những kiến nghị tới các cơ quan hữu quan về những nội dung liên quan đến đội ngũ cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ phát sinh trong thực tế. Đặc biệt năm 2021, hoạt động giám sát và phản biện của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục được thực hiện ở 58 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, thể hiện qua các nội dung giám sát, phản biện xã hội như: 

Về ban hành các văn bản chỉ đạo thực hiện công tác cán bộ: những năm gần đây, công tác ban hành các văn bản để thực hiện công tác cán bộ của các đơn vị, địa phương đã sát với thực tiễn hơn. Hệ thống văn bản ban hành khá chặt chẽ, đồng bộ, phù hợp thực tiễn gắn với quy trình quy hoạch, lấy phiếu tín nhiệm, bổ nhiệm cán bộ được thực hiện dân chủ, công khai hơn, trong đó về việc quy hoạch cán bộ đủ phẩm chất, năng lực và đạo đức, về việc đề bạt, bổ nhiệm cán bộ được nhiều địa phương xây dựng thành kế hoạch hành động trọng tâm. 

Về việc thực hiện các quy định về tuyển dụng công chức, viên chức, lao động hợp đồng theo Nghị định số 68/2000/NĐ-CP: việc tuyển dụng của các cơ quan nhà nước cơ bản đúng quy trình theo quy định hiện hành. Tuy nhiên, năm 2020 tình hình dịch bệnh COVID-19 bùng phát, nên một số địa phương không thực hiện công tác tuyển dụng CBCC, vì thế hoạt động giám sát và phản biện đối với công tác này cũng không được thực hiện trong phạm vi rộng.

Về công tác bổ nhiệm cán bộ: công tác bổ nhiệm cán bộ của các địa phương về cơ bản được thực hiện đúng quy trình, quy định, bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch; thực hiện theo quy định của Bộ Chính trị về phân cấp quản lý về bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ, bảo đảm đúng tiêu chuẩn, điều kiện về tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ. Trong quá trình giám sát, MTTQ Việt Nam đã phát hiện một số thiếu sót, kịp thời trao đổi với cấp ủy, chính quyền một số địa phương đề nghị giải trình và rút kinh nghiệm. 

Đối với việc chuyển đổi vị trí công tác: nhìn chung, công tác chuyển đổi vị trí việc làm theo nhận định của UBTW MTTQ Việt Nam được các cấp ủy chỉ đạo kịp thời, thường xuyên, bảo đảm đúng theo quy trình, thủ tục, góp phần thực hiện tốt Luật Phòng, chống tham nhũng. 

Việc kê khai tài sản của CBCC, viên chức giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý được tiến hành theo đúng quy định, qua đó thể hiện tính tự giác của đội ngũ CBCC nắm giữ quyền hạn trong các vị trí chủ chốt là một bước tiến mới trong vấn đề kê khai tài sản và bảo đảm tính liêm chính trong hoạt động quản lý nhà nước.

Về quy trình, nội dung trong các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp: điểm nổi bật là MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên thường nhấn mạnh và thảo luận, xem xét kỹ lưỡng người ứng cử phải gương mẫu chấp hành pháp luật; xem xét kỹ quy trình hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử được MTTQ Việt Nam các cấp giới thiệu bảo đảm đúng cơ cấu, thành phần, số lượng, tìm hiểu những ứng cử viên có dấu hiệu tiêu cực, thiếu trung thực, nhất là trong kê khai tài sản hoặc vi phạm pháp luật về chế độ bầu cử. Bên cạnh đó, MTTQ còn tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi cư trú mà có số phiếu tín nhiệm thấp để kiến nghị không đưa vào danh sách ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND. 

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế giám sát, phản biện xã hội bảo đảm vai trò kiểm soát hiệu quả công tác cán bộ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên

Một là, cần sớm xây dựng chương trình hành động đối với chức năng giám sát và phản biện xã hội để trình các cấp có thẩm quyền xem xét thông qua, góp phần thay đổi cơ chế phản biện vừa hình thức, vừa chưa sát với thực tế hiện nay trong hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội, nhất là công tác cán bộ. Bên cạnh đó, cần sửa đổi, bổ sung các nội dung chưa hợp lý trong Luật MTTQ Việt Nam về cơ chế phản biện xã hội để phù hợp với chức năng và thực tiễn từ hình thức, nội dung, phạm vi, mức độ phản biện, giám sát cho đến các biện pháp chế tài đối với việc tiếp nhận hoặc không được tiếp cận đối với thông tin, hồ sơ liên quan tới công tác cán bộ khi có dấu hiệu tiêu cực, tham nhũng. Bởi vì, hiệu quả của hoạt động phản biện xã hội phụ thuộc rất nhiều vào khâu tiếp nhận xử lý các ý kiến phản biện của các chủ thể có thẩm quyền trong các cơ quan nhà nước.

Hai là, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội cần xây dựng cơ chế pháp lý bảo đảm cho mọi tầng lớp nhân dân tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của cán bộ, đảng viên, nhất là về hoạt động sinh hoạt đảng hai chiều. Điều này chỉ có thể thực hiện với điều kiện các cấp ủy cần quán triệt quan điểm của Đảng về mở rộng dân chủ, tạo điều kiện để người dân tham gia quản lý vào mọi công tác xã hội. Ví dụ, có thể mời đại diện của cộng đồng dân cư tham gia vào các buổi sinh hoạt của chi bộ, đảng bộ chính quyền cơ sở đối với công tác bầu cử, ứng cử, quy hoạch, bổ nhiệm, miễn nhiệm, kỷ luật cán bộ ở cấp chính quyền cơ sở. 

Cần xây dựng cơ chế và trách nhiệm giữa các cơ quan, tổ chức này, nhất là công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, trong đó chú trọng công tác kiểm tra của Đảng, hoạt động giám sát của Quốc hội, HĐND các cấp... kể cả cơ chế phối hợp giữa hoạt động giám sát của MTTQ với Quốc hội và HĐND, góp phần làm cho hoạt động giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên ngày càng thiết thực hơn cũng như tạo sức mạnh trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Cụ thể, cần ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN quy định chi tiết các hình thức giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam, để các địa phương căn cứ thực hiện theo chương trình khung này. 

Ba là, hoạt động xây dựng tổ chức bộ máy nhà nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên và có tính kế thừa từ việc quy hoạch cán bộ cho tới bổ nhiệm, luân chuyển, kỷ luật, khen thưởng… Vì vậy, công tác giám sát, phản biện xã hội đối với công tác cán bộ, đảng viên của MTTQ Việt Nam phải bảo đảo tính thường xuyên, liên tục và có sự đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm cũng như kế thừa những cách làm tốt nhất để lựa chọn được những cán bộ, đảng viên nắm giữ vị trí chủ chốt trong cơ quan đảng, cơ quan nhà nước thật sự là người được Nhân dân tín nhiệm.

Bốn là, để thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện xã hội đối với công tác cán bộ, MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên cần lựa chọn những cán bộ, đảng viên trong hệ thống của mình có đủ bản lĩnh chính trị, tầm nhìn cũng như năng lực và phẩm chất đạo đức xứng đáng là người mà Nhân dân giao phó để thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội. Trọng tâm là thu hút những cán bộ, đảng viên có năng lực, trình độ, phẩm chất, đạo đức theo những tiêu chí cụ thể chứ không chỉ tuyển dụng và đưa đi đào tạo, bồi dưỡng sau đó mới bổ nhiệm.

Bên cạnh đó, cần tăng cường và đảm bảo quyền lãnh đạo của Đảng đối với công tác phản biện, giám sát xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên, bởi vì trong công tác của Đảng đã khẳng định trách nhiệm các cấp ủy trong lãnh đạo đều phải chịu trách nhiệm cuối cùng về giám sát, phản biện; trong văn kiện của Đảng các cấp hàng năm phải có nội dung đánh giá về công tác phòng, chống tham nhũng, suy thoái; đồng thời từng bước thực hiện nội dung MTTQ cấp trên giám sát cấp ủy cấp dưới về công tác cán bộ, đảng viên./.

-------------------

Ghi chú:

(1)  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG-ST, H.2006, tr.135.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.87.

PGS.TS Nguyễn Thị Phượng - Học viện Hành chính Quốc gia, Bộ Nội vụ

tcnn.vn