Kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ với việc đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, tiêu cực hiện nay

Ảnh minh họa

Kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền lực trong công tác cán bộ là biện pháp hiệu quả trong phòng ngừa tình trạng chạy chức, chạy quyền. Trong đó, nội dung cốt lõi là “việc sử dụng cơ chế, biện pháp nhằm thực hiện nghiêm các quy định về công tác cán bộ; phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm các quy định của Đảng, Nhà nước, nhất là các hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, lạm quyền, lộng quyền hoặc không thực hiện đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và những việc phải làm trên cương vị được giao trong công tác cán bộ”(1).

VỚI VIỆC PHÒNG, CHỐNG BỆNH QUAN LIÊU

Trong các tổ chức công, người thực thi công vụ là người đại diện và sử dụng quyền lực của Nhà nước để thực hiện công việc. Với vị trí, vai trò là công cụ đặc biệt của các nhà quản lý, quyền lực luôn gắn với lợi ích nên dễ bị lợi dụng vào những mục đích tư lợi, nhất là những cá nhân được giao thực hiện nhiệm vụ công. Công cụ quyền lực được phát huy mạnh mẽ trong những tổ chức công do tính mệnh lệnh của mô hình tổ chức. Cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) khi thực hiện công vụ là đại diện cho Nhà nước nên hình ảnh, hành động, lời nói không còn mang tính cá nhân mà là đại diện cho Nhà nước.

Trong thực tế, các vụ án tham nhũng thời gian qua cho thấy, tình trạng lạm quyền, lộng quyền, thao túng trong công tác cán bộ vẫn còn xảy ra ở nhiều nơi, đó là việc sử dụng quyền lực được giao để thực hiện mục đích cá nhân, dung túng, bao che, tiếp tay cho tình trạng quan liêu trong công tác cán bộ. Điều này thể hiện ở việc thẩm tra, quản lý lý lịch, phẩm chất, quá trình phấn đấu của cán bộ không kỹ lưỡng, minh bạch. Do vậy, có những trường hợp được điều động, bổ nhiệm, cử đi học tập, công tác… không đúng đối tượng, không đủ điều kiện, tiêu chuẩn. 

Ngày 23/9/2019, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 205-QĐ/TW về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền, đây là văn bản có ý nghĩa rất quan trọng, góp phần đề cao lòng tự trọng, hình thành văn hóa liêm chính, công minh trong công tác cán bộ. Bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình trong công tác cán bộ được xác định là một trong những trọng tâm đột phá trước yêu cầu mới hiện nay. Mục tiêu của quy định này là xây dựng cơ chế bảo đảm công tác cán bộ thực sự dân chủ, công khai, minh bạch; phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng lạm quyền, lộng quyền, lợi dụng hoặc buông lỏng quyền lực trong công tác cán bộ; tạo chuyển biến mạnh mẽ trong công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ; xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; góp phần xây dựng Đảng, hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng, đội ngũ đảng viên. Quy định số 205-QĐ/TW đã quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu và cán bộ tham mưu đề xuất thuộc cơ quan được giao thực hiện công tác cán bộ ở các cấp, mà chủ yếu là cơ quan làm công tác tổ chức của cấp ủy hoặc cơ quan nội vụ. Theo đó, các cơ quan này phải chịu trách nhiệm cá nhân về công việc được phân công và nghiêm cấm các hành vi nhũng nhiễu, gây khó khăn, phiền hà, hay kéo dài thời gian giải quyết hồ sơ cán bộ…

Mặt khác, Quy định số 205-QĐ/TW thể hiện nhất quán chủ trương của Đảng, vừa là căn cứ quan trọng để cán bộ, đảng viên, các cấp ủy đảng và Nhân dân đấu tranh nhằm ngăn chặn, đẩy lùi tệ nạn này, trước mắt là phục vụ tốt công tác nhân sự Đại hội Đảng các cấp trong thời gian tới; tác động trực tiếp đến nhận thức của những người có quyền hạn trong công tác cán bộ, đồng thời sẽ điều chỉnh nhận thức và hành vi của những đối tượng đang có ý định chạy chức, chạy quyền.

VỚI VIỆC PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG

Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII của Đảng đánh giá: “Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ”, và “Việc kiểm soát quyền lực còn lúng túng, hiệu quả thấp”. Đồng thời, Nghị quyết xác định một trong ba giải pháp đột phá về công tác xây dựng Đảng là: “Kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, quan liêu; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi đôi với tăng cường kiểm tra, giám sát và kiểm soát chặt chẽ quyền lực”. Có thể khẳng định, chưa bao giờ công tác phòng, chống tham nhũng lại được chỉ đạo mạnh mẽ, đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả như hiện nay; đã để lại dấu ấn nổi bật, tạo sự đồng thuận cao trong xã hội. Tham nhũng, nhất là tham nhũng trong công tác cán bộ từng bước được kiềm chế, ngăn chặn, góp phần quan trọng giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa. 

Bên cạnh những kết quả đạt được, kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ để phòng, chống tham nhũng vẫn còn những hạn chế. Do vậy, phải hoàn thiện các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa lạm dụng chức vụ, quyền hạn để vụ lợi trong hoạt động thanh tra, kiểm tra, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và kiểm tra, giám sát của cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp; các giải pháp bảo đảm để cán bộ, công chức không thể, không dám, không muốn, không cần tham nhũng trong điều kiện ở nước ta hiện nay (nội dung này đã được quy định rất cụ thể trong Quy định số 69-QĐ/TW về kỷ luật tổ chức đảng, đảng viên vi phạm; song cần được nghiên cứu, thể chế hóa thành pháp luật). Năm 2021, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã tăng cường kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đối với 618 đảng viên do tham nhũng, cố ý làm trái. Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã tập trung kiểm tra dấu hiệu vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên liên quan đến các vụ án, vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực (Ban Chỉ đạo) theo dõi, chỉ đạo. Đặc biêt, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã xử lý kỷ luật nhiều cán bộ cấp cao vi phạm liên quan đến tham nhũng, tiêu cực, trong đó có 32 trường hợp thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, tăng 15 trường hợp so với năm 2020(2). Các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo từ năm 2013 đến nay, đã thu hồi được hơn 31 nghìn tỷ đồng (đạt 33,33%); trong đó, năm 2021 thu được trên 9.000 tỷ đồng…(3).

Đạt được những kết quả trên, là do các cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị đã thực hiện nghiêm chính sách, pháp luật về phòng, chống tham nhũng; những quy định liên quan đến người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu phải chịu trách nhiệm khi để ra xảy ra tham nhũng trong cơ quan, đơn vị. Mặt khác, đa số thủ trưởng cơ quan, đơn vị đã quyết liệt trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm minh hành vi tham nhũng. Tuy nhiên, có không ít trường hợp người đứng đầu, thủ trưởng cơ quan đã bao che, hoặc thiếu trách nhiệm trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng...

Để khắc phục hạn chế này, những quy định về trách nhiệm của người đứng đầu cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tế. Việc xác định trách nhiệm của mỗi vị trí công tác vẫn khó khăn, phức tạp, cùng với đó còn thiếu các thiết chế kiểm soát quyền lực của người đứng đầu, hoặc thiết chế hoạt động không hiệu quả. Công tác cán bộ trong hoạt động hành pháp liên quan đến trách nhiệm của nhiều thiết chế, nhiều người như trách nhiệm của các tổ chức đảng có thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu, thủ trưởng cơ quan, đơn vị, trách nhiệm của bộ phận tham mưu, của tập thể CBCCVC, các tổ chức xã hội khi lấy phiếu tín nhiệm liên quan đến công tác cán bộ... Nên khi kết quả về công tác cán bộ tốt, công việc trôi chảy thì ai cũng thấy mình có thành tích trong đó, nhưng khi có sai phạm, hạn chế, thiếu sót, vi phạm pháp luật thì khó quy trách nhiệm cá nhân... 

Để kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tham nhũng cần tiếp tục hoàn thiện và thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về công tác tổ chức, cán bộ; thực hiện dân chủ trong Đảng, tự phê bình và phê bình trong công tác cán bộ; nâng cao trách nhiệm của cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy trong công tác cán bộ cũng như công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng; tiếp tục hoàn thiện, thực hiện nghiêm quy định về công chức, công vụ, bảo đảm chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời chú trọng kiểm soát xung đột lợi ích trong hoạt động công vụ; khẩn trương hoàn thiện các quy định về tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Ngoài ra, cần tiếp tục hoàn thiện đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tập trung rà soát, ban hành mới hoặc sửa đổi những quy định chồng chéo, cản trở phát triển kinh tế, dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực; hoàn thiện và thực hiện nghiêm các trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật để ngăn chặn “lợi ích nhóm” trong xây dựng pháp luật; hoàn thiện và thực hiện nghiêm các quy định về báo chí, thông tin để vừa phát huy vai trò to lớn của báo chí trong phòng, chống tham nhũng.

VỚI VIỆC PHÒNG, CHỐNG TIÊU CỰC

Quy định số 205-QĐ/TW nêu rõ người vi phạm bị xử lý kỷ luật; nếu liên quan đến việc đưa, nhận hối lộ hoặc các hành vi vi phạm khác đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự thì phải chuyển hồ sơ sang cơ quan chức năng để xem xét, xử lý theo quy định của pháp luật; nghiêm cấm giữ lại để xử lý hành chính. Tuy nhiên, để có bằng chứng về việc đưa và nhận hối lộ nhằm “chạy chức”, “chạy quyền” là vô cùng khó vì hành vi này diễn ra hết sức tinh vi, rất khó có bằng chứng để xử lý. Do đó, cần siết chặt quy trình, quy định về công tác tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ theo hướng gắn trách nhiệm cụ thể của người đề cử cán bộ và người đứng đầu cấp ủy đề nghị bổ nhiệm cán bộ. Ví dụ, nếu cán bộ có sai phạm trong 05 năm đầu kể từ khi được bổ nhiệm thì người đề cử cán bộ đó và người đứng đầu cấp ủy đề nghị bổ nhiệm cán bộ đó cũng bị xem xét xử lý kỷ luật (tránh tình trạng núp bóng tập thể cấp ủy để “nâng đỡ không trong sáng”). Bên cạnh đó, cần thực hiện ngay việc công khai danh sách cán bộ từ khâu quy hoạch đến đề bạt, bổ nhiệm, đánh giá, luân chuyển để quần chúng biết và cùng giám sát. 

Vì vậy, Đảng, Nhà nước ta cần tiếp tục đổi mới công tác đánh giá cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức theo nguyên tắc lấy hiệu quả công việc làm thước đo chủ yếu; chuyển từ đánh giá định tính sang định lượng rõ ràng bằng hình thức chấm điểm theo thang điểm trên từng nội dung, từng mặt công tác... để tránh tình trạng đánh giá chung chung, cào bằng; nghiên cứu ban hành cơ chế lấy phiếu tín nhiệm cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý sao cho thực chất.

Việc tổ chức thi tuyển cán bộ cần được triển khai thống nhất theo lộ trình ở từng cấp đối với những chức vụ có thể thi tuyển đã được kiểm nghiệm qua thí điểm ở một số địa phương, bộ, ngành trong thời gian qua. Với mỗi chức vụ cần bổ nhiệm, trên cơ sở quy hoạch cán bộ, tổ chức đảng nên giới thiệu từ hai ứng viên trở lên cùng trình bày chương trình hành động để bảo đảm cạnh tranh lành mạnh. Đây là những biện pháp hiệu quả nhằm phòng ngừa nạn “chạy chức”, “nâng đỡ không trong sáng”, đồng thời tạo động lực để cán bộ, đảng viên không ngừng phấn đấu, rèn luyện… 

Một trong những bất cập cần khắc phục là chưa có quy định pháp luật cụ thể về xử lý hình sự đối với hành vi liên quan đến việc thiếu trách nhiệm hay vi phạm các quy định về công tác tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ, hoặc công tác cán bộ nói chung. Trong khi đó, việc lợi dụng chức vụ, quyền hạn, thiếu trách nhiệm dẫn đến bổ nhiệm, quy hoạch, cử đi học, tăng lương… “nhầm đối tượng” có khi còn gây hậu quả nghiêm trọng hơn rất nhiều so với những thiệt hại về kinh tế, sức khỏe, môi trường... của các tội danh khác đã được Bộ luật Hình sự quy định. Do đó, quyền lực trong công tác cán bộ cần được kiểm soát chặt chẽ. Việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ không chỉ để cho người có quyền lực sử dụng đúng mục đích, không lạm dụng quyền vào những việc tư lợi mà còn nhằm bảo vệ, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của các cá nhân, đơn vị. 

Thực tiễn thời gian qua cho thấy, một số địa phương, cơ quan, đơn vị, việc lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức quán triệt và thực hiện một số nghị quyết còn chậm, chưa quyết liệt, hiệu quả. Việc thực hiện các nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ ở một số tổ chức đảng còn chưa nghiêm, thậm chí có biểu hiện vi phạm theo từng mức độ khác nhau. Cơ chế kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ chưa thực sự chặt chẽ làm cho quyền lực dễ bị lợi dụng, tình trạng “chạy chức, chạy quyền” có cơ hội nảy sinh và diễn biến phức tạp. Tình trạng lạm quyền, lộng quyền, lợi dụng quyền lực trong công tác cán bộ; sử dụng quyền lực được giao để phục vụ lợi ích cá nhân hoặc dung túng, bao che, tiếp tay cho tham nhũng, tiêu cực chậm được ngăn chặn, đẩy lùi. Việc bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử có nơi chưa bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, cá biệt có nơi bố trí người nhà, người thân chưa đủ uy tín(4). Việc phân công, phân cấp, phân quyền có nơi, có lúc chưa gắn với ràng buộc trách nhiệm. Công tác kiểm tra, giám sát chưa có giải pháp hiệu quả để kịp thời giải quyết triệt để những tiêu cực trong công tác cán bộ; một số chế tài xử lý khi phát hiện hành vi lạm quyền, lộng quyền, lợi dụng quyền lực trong công tác cán bộ còn thiếu cụ thể và mạnh mẽ, nên chưa phát huy tác dụng ngăn chặn, răn đe. 

Thực hiện tốt quyền khiếu nại, tố cáo; giải quyết và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân là một kênh quan trọng của kiểm soát quyền lực nhà nước từ phía người dân đối với bộ máy nhà nước nói chung và hoạt động hành pháp, CBCCVC, người có chức vụ, quyền hạn nói riêng. Thông qua quyền khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo, giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, các cơ quan, tổ chức của Đảng, Nhà nước có thẩm quyền nắm bắt những thông tin khách quan để xem xét, đánh giá được năng lực quản lý, lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn cũng như trách nhiệm công vụ của đội ngũ CBCCVC, người có chức vụ, quyền hạn trong việc thực hiện quyền hành pháp, đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, lợi ích của Nhà nước, qua đó làm tốt công tác kiểm soát quyền lực.

Do đó, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo; giải quyết và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo theo hướng cần quy định một cơ chế riêng, đặc thù hơn về việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động hành pháp (rộng ra là khiếu nại, tố cáo trong hoạt động công vụ) giữa CBCCVC với người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị, vì quan hệ giữa họ là quan hệ giữa cấp trên, cấp dưới, lãnh đạo và bị lãnh đạo, quản lý và bị quản lý, giữa quyền uy, mệnh lệnh và phục tùng, chấp hành. Nếu không có những quy định riêng bảo đảm về mọi mặt đối với người không giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý thì các quy định về khiếu nại, tố cáo trong nội bộ hoạt động hành pháp rất khó khả thi, bởi vì những người này thường ở vị trí yếu thế nên có nguy cơ bị trù dập, bị xâm phạm các quyền và lợi ích hợp pháp. 

Việc phát hiện và xử lý vi phạm, thậm chí cả truy tố trách nhiệm hình sự đối với những người giữ chức vụ, quyền hạn, kể cả cán bộ cấp cao trong hoạt động hành pháp thời gian qua cho thấy không ít người biết có vụ việc, hành vi tiêu cực, tham nhũng, lạm quyền, mất dân chủ, vi phạm trong hoạt động công vụ, nguyên tắc tập trung dân chủ... đang diễn ra tại cơ quan, tổ chức, đơn vị mình hoặc quyền và lợi ích hợp pháp của mình đang bị xâm hại nhưng không dám lên tiếng khiếu nại, tố cáo đối với những người có hành vi vi phạm đó. Trong trường hợp này, kiểm soát quyền lực trong hoạt động hành pháp là rất khó khăn, hạn chế nếu không có cơ chế bảo đảm hữu hiệu.

Đất nước ta đang đứng trước thời cơ, vận hội mới đòi hỏi sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng giữa các thế hệ, đủ sức lãnh đạo đưa nước ta tiếp bước trên con đường phát triển, hội nhập quốc tế, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, ngày càng phồn vinh, hạnh phúc. Trong thời gian tới, các cấp ủy, tổ chức đảng cần tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận trên cơ sở thực hiện đồng bộ, có kết quả các quy định, hướng dẫn của Trung ương về công tác cán bộ, để triển khai thực hiện có hiệu quả việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, góp phần thiết thực vào việc xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, hiệu quả cùng sự gắn bó hài hòa, mật thiết giữa “ý Đảng - lòng dân” là những điều kiện, “chìa khóa” quan trọng trong việc chủ động đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng tha hóa quyền lực trong công tác cán bộ./.

-----------------------------

Ghi chú:

(1) Ban Chấp hành Trung ương, Quy định số 205-QĐ/TW ngày 23/9/2019 của Bộ Chính trị về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn. 

(2),(3) Kiểm toán nhà nước Việt Nam, Năm 2022 tập trung hoàn thiện thể chế về kiểm soát quyền lực để không thể tham nhũng, https://www.sav.gov.vn › Pages › chi-tiet-tin.

(4) Theo Thông báo kết luận số 43-TB/TW ngày 28/12/2017 của Bộ Chính trị: có 86/128 (chiếm 67,2%) địa phương, cơ quan, đơn vị có một số trường hợp thiếu điều kiện, tiêu chuẩn hoặc sai về quy trình, thủ tục; cả nước có 55.697/2.169.908 trường hợp thiếu tiêu chuẩn, điều kiện, chiếm 2,56% so với tổng số được rà soát và 2.827/2.169.908 trường hợp sai về quy trình, thủ tục, chiếm 0,13% so với tổng số được rà soát.

TS Lê Thị Hạnh - Viện Triết học - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

tcnn.vn