Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra công vụ đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ

Công bố Kết luận thanh tra tại Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, ngày 15/4/2022.

Ngày 23/9/2019, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 205-QĐ/TW về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền, theo đó Quy định đã đề ra một số nhiệm vụ của cấp ủy, cơ quan, đơn vị nhằm đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực nhà nước trong công tác cán bộ. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng một lần nữa nhấn mạnh nhiệm vụ nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng: “Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác cán bộ, gắn với kiểm soát quyền lực, chống chạy chức, chạy quyền”(1).

Vai trò và hiệu quả của hoạt động thanh tra công vụ đối với việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ

Thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực Nội vụ, những năm qua Bộ Nội vụ đã tiến hành 119 cuộc thanh tra công vụ, trong đó có 107 cuộc thanh tra theo kế hoạch (96 cuộc thanh tra chuyên ngành, 11 cuộc thanh tra hành chính) và 12 cuộc thanh tra đột xuất(2). Nội dung các cuộc thanh tra, kiểm tra công vụ tập trung vào việc chấp hành các quy định của pháp luật, kỷ luật, kỷ cương hành chính; việc thực hiện chức trách nhiệm vụ; về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác; việc quản lý, sử dụng biên chế, tinh giản biên chế gắn với sắp xếp lại tổ chức; việc tuyển dụng công chức, viên chức; bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo, số lượng cấp phó tại các cơ quan, tổ chức, đơn vị… Qua hoạt động thanh tra công vụ, đã phát hiện những hạn chế, khuyết điểm có tính phổ biến trong công tác tổ chức cán bộ của các bộ, ngành, địa phương như sau: 

Thứ nhất, những hạn chế, khuyết điểm trong việc quản lý biên chế, số lượng người làm việc, như: giao biên chế cho các đơn vị sự nghiệp trong cơ quan hành chính nhà nước; sử dụng hợp đồng theo Nghị định số 68/2000/NĐ-CP và hợp đồng lao động có thời hạn để làm công tác chuyên môn, nghiệp vụ trong cơ quan hành chính nhà nước; chưa phê duyệt theo thẩm quyền bản mô tả công việc và khung năng lực vị trí việc làm đối với các cơ quan, tổ chức trực thuộc theo danh mục vị trí việc làm đã được Bộ Nội vụ phê duyệt...

Thứ hai, hạn chế, khuyết điểm trong việc tuyển dụng công chức, viên chức, như: nội dung thông báo tuyển dụng không được công khai theo quy định, quy định bằng cấp chuyên môn không phù hợp với vị trí dự tuyển; còn thiếu sót, khuyết điểm trong việc thành lập Hội đồng tuyển dụng, các ban, bộ phận giúp việc; việc chấm thi, công nhận kết quả tuyển dụng; tuyển dụng, tiếp nhận không qua thi tuyển và việc xét chuyển cán bộ, công chức cấp xã thành công chức từ cấp huyện trở lên không đảm bảo điều kiện, tiêu chuẩn và trình tự, thủ tục; một số bộ, ngành, địa phương còn thực hiện tuyển dụng cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) theo chính sách thu hút không đúng quy định của Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Thứ ba, hạn chế, khuyết điểm trong bổ nhiệm công chức lãnh đạo, quản lý: qua thanh tra công vụ phát hiện nhiều công chức lãnh đạo, quản lý chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện, tiêu chuẩn chức danh và trình tự, thủ tục, thời hạn bổ nhiệm không đảm bảo theo quy định; ban hành quyết định bổ nhiệm lại không đảm bảo thời gian so với tuổi nghỉ hưu của công chức, viên chức hoặc quyết định bổ nhiệm lại còn chậm so với quy định; một số công chức, viên chức lãnh đạo, quản lý còn chưa đáp ứng điều kiện, tiêu chuẩn ngạch công chức, chức danh nghề nghiệp viên chức; một số cơ quan, tổ chức có số lượng cấp phó vượt quá quy định…

Thứ tư, việc thực hiện trật tự, kỷ cương hành chính chưa nghiêm: thể hiện qua kết quả kiểm tra công vụ ở một số bộ, ngành và địa phương cho thấy còn nhiều vấn đề cần phải nhắc nhở, chấn chỉnh; vẫn còn biểu hiện gây phiền hà, sách nhiễu khi giải quyết công việc liên quan đến người dân, tổ chức.

Thứ năm, việc phát hiện và khắc phục, xử lý sai phạm trong công tác cán bộ (về bổ nhiệm, tuyển dụng) theo quy định tại Kết luận số 43, Kết luận số 48, Kết luận số 71, Kết luận số 27 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về xử lý sai phạm trong công tác tuyển dụng cán bộ, công chức, viên chức đã được các bộ, ngành địa phương thực hiện nhưng chưa đảm bảo triệt để. 

Qua hoạt động thanh tra công vụ, Bộ Nội vụ đã chỉ ra những nguyên nhân của các hạn chế và đã kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền thu hồi 337 quyết định tuyển dụng, bổ nhiệm không đúng quy định, trong đó: 135 trường hợp theo Đề án chính sách thu hút của bộ, ngành, địa phương; 136 trường hợp tuyển dụng công chức, viên chức; 66 trường hợp bổ nhiệm... Các bộ, ngành và địa phương tự thu hồi quyết định đối với 133 trường hợp không đúng quy định, trong đó: 72 trường hợp theo Đề án chính sách thu hút của các bộ, ngành, địa phương; 48 trường hợp tuyển dụng công chức, viên chức và 13 trường hợp bổ nhiệm. Đồng thời, kiến nghị xử lý trách nhiệm của CBCCVC để xảy ra hạn chế, khuyết điểm trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ, từng bước ngăn chặn, phòng, chống tiêu cực trong CBCCVC(3). Bộ Nội vụ phát hiện nhiều trường hợp đã được khắc phục sai phạm trong tuyển dụng, bổ nhiệm nhưng không đúng quy định về trình tự, thủ tục, theo đó đã yêu cầu tiếp tục khắc phục theo các Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về xử lý sai phạm trong công tác tuyển dụng cán bộ, công chức, viên chức.

Bên cạnh đó, Bộ Nội vụ tham mưu cấp có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền nhiều văn bản liên quan đến công tác cán bộ, góp phần phòng ngừa các sai phạm trong bổ nhiệm, tuyển dụng, quản lý CBCCVC. Tính riêng Bộ Nội vụ đã ban hành hơn 80 văn bản hướng dẫn và 22 kết luận thanh tra về công tác tuyển dụng, bổ nhiệm đối với các bộ, ngành, địa phương(4). Qua đó, hoạt động thanh tra công vụ ngày càng đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ; đưa công tác xây dựng đội ngũ CBCCVC từng bước đi vào nề nếp và nâng cao tinh thần trách nhiệm của CBCCVC trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ và trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Những hạn chế, khó khăn 

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xây dựng Chính phủ điện tử gắn với kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ thì hoạt động thanh tra công vụ còn gặp nhiều khó khăn, trở ngại: 

Thứ nhất, công tác lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra giám sát việc thực hiện kỷ luật, kỷ cương hành chính tại một số cơ quan, đơn vị có thẩm quyền thanh tra, kiểm tra công vụ còn hình thức. Việc thanh tra, kiểm tra công vụ còn chồng chéo, trùng lặp, trong khi có lĩnh vực cần được tiến hành thanh tra nhưng vẫn bị bỏ trống, dẫn đến sai phạm không được phát hiện, xử lý kịp thời; chất lượng, hiệu quả, hiệu lực thanh tra chưa cao do quá trình thanh tra, phát hiện sai phạm nhưng với tâm lý nể nang, né tránh.

Thứ hai, một số quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước chưa đầy đủ, cụ thể về trách nhiệm và cơ chế theo dõi, kiểm soát, xử lý CBCCVC trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ. Luật Thanh tra năm 2010 đã phát huy tác dụng, tạo hành lang pháp lý quan trọng trong việc hoàn thiện tổ chức và hoạt động thanh tra, tuy nhiên đã  bộc lộ những hạn chế, bất cập, gây khó khăn, vướng mắc, làm giảm hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra cần được sửa đổi, bổ sung kịp thời. 

Thứ ba, quy định về các nguyên tắc thanh tra chưa được quan tâm đúng mức, có lúc, có nơi hoạt động thanh tra còn bị cản trở, chưa có sự phối hợp của các đối tượng thanh tra.

Thứ tư, việc xử lý, khắc phục sai phạm được phát hiện qua hoạt động thanh tra còn chậm, chưa kiên quyết và hiệu quả. 

Thứ năm, công tác xây dựng và ban hành văn bản, quản lý tài liệu thanh tra gắn với tài liệu điện tử, xử lý trên môi trường mạng chưa có quy định cụ thể. Trước yêu cầu chuyển đổi số, triển khai hệ thống quản lý tài liệu điện tử phục vụ Chính phủ điện tử thì hoạt động thanh tra công vụ cũng cần phải thay đổi để thích ứng. Tuy nhiên, đến nay hầu hết các tài liệu phát sinh trong hoạt động thanh tra được quy định là tài liệu mật, không thực hiện xây dựng trên môi trường mạng. 

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra công vụ đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ

Để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác thanh tra công vụ đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, hoạt động thanh tra công vụ cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Một là, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động thanh tra công vụ gắn với đẩy mạnh quản lý tài liệu điện tử tại Bộ Nội vụ. Cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu thanh tra công vụ liên thông với dữ liệu của Thanh tra Chính phủ, góp phần đẩy mạnh cơ chế kiểm tra, kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Đồng thời, xây dựng quy chế về lập và nộp lưu hồ sơ điện tử, bởi vì đây là vấn đề mới đối với công tác văn thư, lưu trữ, xử lý tài liệu mật trên môi trường mạng… cần có quy định thống nhất, đảm bảo cơ sở lý luận và thực tiễn để triển khai có hiệu quả. Việc ban hành quy định, quy chế hướng dẫn công tác lập, nộp lưu hồ sơ điện tử cùng với việc chuẩn bị đầy đủ cơ sở hạ tầng ứng dụng công nghệ thông tin là điều kiện cần và đủ để công chức thanh tra công vụ chủ động trong việc lập, nộp lưu hồ sơ điện tử một cách khoa học, đồng bộ; giúp xác định rõ trách nhiệm, quyền hạn của công chức thanh tra công vụ thông qua hoạt động kiểm soát quy trình, phương pháp chất lượng hồ sơ điện tử; đẩy nhanh các hoạt động trao đổi thông tin trong quá trình thanh tra.

Hai là, tiếp tục thực hiện nghiêm túc Quy định số 205-QĐ/TW ngày 23/9/2019 của Bộ Chính trị về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền trong công tác thanh tra công vụ. Quy định số 205-QĐ/TW được ban hành có ý nghĩa quan trọng, thể hiện quyết tâm chính trị về công tác cán bộ của Đảng ta trong thời kỳ đổi mới. Việc thực hiện nghiêm túc quy định này đồng bộ với các quy định khác trong công tác thanh tra công vụ chính là cơ chế kiểm soát quyền lực về công tác cán bộ trên mọi phương diện. 

Ba là, tiếp tục đổi mới phương thức hoạt động thanh tra công vụ, cần linh hoạt thay đổi phương pháp và cách thức thực hiện để đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi mới của xã hội và kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực; tổ chức triển khai thanh tra sâu, rộng, tùy theo tính chất, điều kiện của từng cơ quan, tổ chức, có thể lựa chọn cách thức thanh tra theo từng chuyên đề và mở rộng phạm vi thanh tra với các lĩnh vực dễ phát sinh sai phạm, được xã hội quan tâm, dư luận xã hội phản ánh làm sáng tỏ các sai phạm, cũng như làm rõ nội dung thanh tra. 

Thời gian qua, những vụ án liên quan đến quyền lực móc nối giữa người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan nhà nước với doanh nghiệp tư nhân, các tập đoàn lớn được cơ quan có thẩm quyền tiến hành điều tra, truy tố và xét xử theo pháp luật hình sự. Điều đó cho thấy, lợi ích mà các hành vi tham nhũng hay quyền lực cán bộ hướng đến không chỉ dừng lại ở vật chất mà còn là những lợi ích phi vật chất, không chỉ diễn ra trong nội bộ các cơ quan Đảng, cơ quan hành chính, tổ chức chính trị - xã hội mà đã vượt ra ngoài phạm vi nhà nước, xuất hiện trong khu vực tư, có sự cấu kết và hưởng các lợi ích giữa người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực nhà nước với doanh nghiệp tư nhân. Đây là một trong những thách thức, khó khăn đối với hoạt động thanh tra công vụ khi phạm vi hoạt động trái pháp luật của cán bộ, công chức, gây khó khăn cho thanh tra công vụ. Vì vậy, việc đưa ra các phương pháp, cách thức thanh tra công vụ linh hoạt phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và nội dung hoạt động từng đối tượng thanh tra là rất cần thiết.

Đồng thời, chuyển đến cơ quan có thẩm quyền điều tra, truy tố nếu thông qua thanh tra phát hiện hành vi sai phạm có dấu hiệu tội phạm và kiến nghị việc thực hiện xử phạt nghiêm minh, có sức răn đe với hành vi vi phạm. Qua đó, nâng cao trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị và CBCCVC; hạn chế phát sinh tiêu cực cũng như đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của công dân và tổ chức, doanh nghiệp.

Bốn là, tăng cường công tác thanh tra công vụ khi phát hiện đối tượng thanh tra có dấu hiệu vi phạm pháp luật theo yêu cầu của việc giải quyết khiếu nại, tố cáo... để qua đó làm rõ hành vi vi phạm pháp luật, mức độ vi phạm cũng như đưa ra hình thức xử lý đối với người có hành vi vi phạm kịp thời, nhằm nâng cao trật tự, kỷ cương trong thực thi công vụ, bảo đảm cho cán bộ, công chức có ý thức trách nhiệm cao trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao. Cần tiến hành thanh tra công vụ công khai, minh bạch, phát hiện và xử lý kịp thời những trường hợp có hành vi vi phạm pháp luật. Cơ quan thanh tra công vụ cần linh hoạt trong hoạt động thanh tra, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm nghiêm minh, công bằng, theo đúng quy định pháp luật. Việc kết luận thanh tra, thực hiện kết luận thanh tra, theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện kết luận thanh tra; việc thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, đánh giá chất lượng cuộc thanh tra, giám sát kiểm tra hoạt động thanh tra, thanh tra viên cần phải đổi mới theo hướng chặt chẽ, chính xác, khách quan, minh bạch hơn.

Năm là, kịp thời phát hiện những bất cập trong quy định pháp luật để đề xuất kiến nghị nhằm sửa đổi, bổ sung kịp thời. Cơ chế phối hợp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra cần được chú trọng để tránh chồng chéo, trùng lặp. Việc phối hợp trong hoạt động thanh tra được thể hiện ở hai phương diện, đó là: 1) Phối hợp nội bộ giữa cơ quan thanh tra các cấp, giữa cơ quan thanh tra bộ, ngành và cơ quan thanh tra cấp tỉnh, giữa cơ quan thanh tra cấp tỉnh và cơ quan thanh tra cấp huyện, phối hợp giữa cơ quan thanh tra Bộ với Thanh tra Chính phủ trong xây dựng Kế hoạch thanh tra, kiểm tra đối với các cơ quan, tổ chức, đơn vị theo phạm vi về thẩm quyền để tránh trùng lặp, chồng chéo; 2) Phối hợp tốt giữa cơ quan thực hiện thanh tra với cơ quan thanh tra và cơ quan có thẩm quyền xử lý sau thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật. Việc phối hợp trong trường hợp này là theo dõi, đôn đốc, triển khai thực hiện kết luận thanh tra và trong việc xử lý các trường hợp sai phạm sau thanh tra thông qua cơ chế báo cáo của các cơ quan, đơn vị thanh tra và yêu cầu báo cáo thường xuyên của cơ quan, đơn vị thực hiện thanh tra.

Sáu là, xây dựng và nâng cao chất lượng của đội ngũ cán bộ, công chức, nhất là người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ để nhận diện được hành vi lạm dụng quyền lực trong công tác cán bộ, cũng như hành vi chạy chức, chạy quyền nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, các vấn đề cần khắc phục liên quan đến công tác cán bộ. Không ngừng nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Cán bộ thanh tra cần nâng cao tinh thần trách nhiệm, tích cực học tập, nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật, nắm vững kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ thanh tra, nghiêm khắc với bản thân, kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực trong công tác cán bộ. 

Bên cạnh việc học tập, nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác thanh tra công vụ, công chức thanh tra nói chung, thanh tra công vụ nói riêng cần thường xuyên cập nhật và nghiên cứu các quy định của Đảng, chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư liên quan đến công tác cán bộ, công tác kiểm soát quyền lực cán bộ để cụ thể hóa vào hoạt động chuyên môn thanh tra công vụ là yêu cầu thường xuyên và liên tục đối với cán bộ thanh tra. Thấm nhuần và thực hiện tốt các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến công tác cán bộ và kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ để mỗi cán bộ thanh tra thêm quyết tâm, trang bị thái độ tự tin khi thi hành nhiệm vụ.

Cần tiến hành tổng kết, rút kinh nghiệm sau các đợt thanh tra để kịp thời chấn chỉnh, sửa chữa những phương pháp, cách thức thực hiện chưa hợp lý, chưa hiệu quả. Thường xuyên tham gia các khóa đào tạo chuyên môn nghiệp vụ thanh tra công vụ để không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thanh tra công vụ. Thông qua các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, cán bộ thanh tra có cơ hội học tập, tiếp thu kiến thức; trao đổi, thảo luận các vấn đề liên quan đến công tác thanh tra công vụ, từ đó góp phần nâng cao năng lực và hiệu quả thực hiện nhiệm vụ được giao. Để triển khai thực hiện có hiệu quả Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, cơ quan có thẩm quyền thanh tra cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, đạo đức công vụ, đặc biệt là đạo đức nghề thanh tra nhằm tăng cường hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Trong đó, đề cao trách nhiệm nêu gương, tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Để làm tốt công tác chuyên môn nghiệp vụ, mỗi công chức thanh tra phải gương mẫu, đi đầu trong công tác rèn luyện đạo đức, tác phong. Công tác thanh tra là một trong những nghề nhạy cảm, dễ bị cám dỗ bởi những lợi ích vật chất, nếu không có bản lĩnh chính trị vững vàng và sự liêm chính. Vì vậy, công chức thanh tra cần không ngừng tu dưỡng rèn luyện đạo đức, tác phong từ cách ứng xử trong sinh hoạt hàng ngày cũng như tại cơ quan, đơn vị.

Để nâng cao hơn nữa vai trò của các cơ quan thanh tra nói chung và thanh tra công vụ nói riêng đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, các cấp, ban, ngành liên quan cần ban hành các văn bản nhằm khẳng định vai trò của các cơ quan thanh tra và định hướng hoạt động cơ quan thanh tra theo hướng tập trung, đẩy mạnh các hoạt động thanh tra công vụ, nâng cao hiệu quả kiểm soát việc thực hiện quyền lực trong hoạt động hành chính, để các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được thực hiện đúng đắn, kinh tế - xã hội phát triển và hạn chế việc lạm dụng chức vụ, quyền hạn được giao của các cơ quan, tổ chức, cá nhân./.

-------------------------------

Ghi chú:

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.82.

(2) Số liệu của Thanh tra Bộ Nội vụ, tính từ năm 2015 đến năm 2020.

(3) Tổng hợp số liệu từ các Kết luận thanh tra của Bộ Nội vụ từ năm 2015 đến 2021.

(4) Số liệu của Thanh tra Bộ Nội vụ từ 2020 đến nay.

TS VŨ CHIẾN THẮNG - Bí thư Đảng ủy, Thứ trưởng Bộ Nội vụ, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương

tcnn.vn