Công tác lý luận của Đảng thời kỳ đổi mới: Những bài học và suy ngẫm

1. Tầm quan trọng của công tác lý luận được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nêu rõ trong tác phẩm Đường Kách mệnh (năm 1927): “Không có lý luận kách mệnh, thì không có kách mệnh vận động... Chỉ có theo lý luận kách mệnh tiền phong, đảng kách mệnh mới làm nổi trách nhiệm kách mệnh tiền phong”.

Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (năm 1986) đến nay, Đảng ta đã trải qua 6 kỳ đại hội và đại hội nào cũng ghi thêm dấu ấn phát triển của công tác lý luận. Tổng quát lại, thành tựu quan trọng về lý luận qua gần 35 năm đổi mới là đã hình thành được một hệ thống quan điểm lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, làm cơ sở khoa học cho hoạch định đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ngày càng sáng tỏ hơn.

Đạt những thành tựu trên là nhờ công tác lý luận đã nghiêm chỉnh thực hiện những định hướng nghiên cứu do Trung ương Đảng vạch ra, nhất là Nghị quyết số 16-NQ/TƯ ngày 01/8/2007 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) về “Công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới” và Nghị quyết số 37-NQ/TƯ ngày 09/10/2014 của Bộ Chính trị (khóa XI) “Về công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030”. Cụ thể:

Một là, nghiên cứu sâu hơn về tính chất, đặc điểm mới của thời đại, về tình hình thế giới và khu vực, quan hệ giữa các nước lớn, các nước láng giềng, các lực lượng trên thế giới tác động đến Việt Nam, những trào lưu tư tưởng, học thuyết, lý thuyết mới.

Hai là, tiếp tục nghiên cứu toàn diện hệ thống lý luận về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn 2016-2020, tầm nhìn đến năm 2030 và năm 2045, làm rõ cơ sở khoa học cho hoạch định đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Ba là, tiếp tục nghiên cứu làm rõ hơn lý luận về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhất là một số nội dung của định hướng xã hội chủ nghĩa trong kinh tế thị trường, về nhà nước, thị trường và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường...

Bốn là, nghiên cứu, tổng kết thực tiễn những vấn đề văn hóa, xã hội, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ và môi trường, tập trung vào hệ giá trị, văn hóa con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế.

Năm là, nghiên cứu và làm rõ những vấn đề trọng yếu về bảo vệ Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Sáu là, những vấn đề về đảng cầm quyền, nhà nước pháp quyền, đổi mới chính trị và hệ thống chính trị, tập trung nghiên cứu: Mục đích, nội dung, phương thức, điều kiện cầm quyền, thực thi dân chủ trong Đảng...

Những định hướng này, cho đến nay và sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng sắp tới vẫn còn tính thời sự và có hiệu lực thi hành… Tuy nhiên, công tác lý luận thời gian qua còn lạc hậu trên một số mặt, chưa đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn đang vận động nhanh chóng, phong phú, phức tạp, chưa giải quyết được nhiều vấn đề do thực tiễn đất nước đòi hỏi.

2. Trong quá trình nghiên cứu lý luận của Đảng thời kỳ đổi mới có thể rút ra một số bài học và suy ngẫm.

Một là, bài học về nhận thức: Nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn là bộ phận cấu thành quan trọng nhất của công tác lý luận nói chung. Để làm tốt công tác này, trước hết, cần nhận thức rõ mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và nghiên cứu lý luận với thực tiễn và tổng kết thực tiễn.

Lý luận đạt tầm khoa học phải phản ánh đúng hiện thực khách quan trong những điều kiện lịch sử nhất định. Phải coi nghiên cứu lý luận là một khoa học, không nên đồng nhất lý luận với chính trị hoặc tách rời, đối lập lý luận với chính trị. Bởi lý luận của Đảng ta là lý luận chính trị, cách mạng, cho nên phải gắn bó chặt chẽ với chính trị, cách mạng, với đường lối của Đảng.

Hai là, bài học về xây dựng và phát huy môi trường dân chủ: Chỉ trong môi trường dân chủ thì nghiên cứu lý luận mới có thể tìm tòi, khám phá, phát hiện ra những vấn đề đòi hỏi phải tổng kết thực tiễn để kiểm chứng, chứng minh, khẳng định hay bác bỏ... Cũng chỉ trong môi trường dân chủ thực sự thì tổng kết thực tiễn mới nhìn thẳng vào sự thật, mới dám rút ra những kết luận trái với mong muốn của các chủ thể nhưng khách quan, trên cơ sở đó, giải đáp và trả lời được về mặt lý luận.

Ngày 25/4/2015, Bộ Chính trị (khóa XI) đã ban hành Quy định số 285-QĐ/TƯ về “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan Đảng, Nhà nước”, trong đó khẳng định: “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị là bảo đảm quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân được tự do sáng tạo, độc lập suy nghĩ, kiến nghị, được tôn trọng, tiếp thu ý kiến, vận dụng, sử dụng, kết quả nghiên cứu trong các hoạt động nghiên cứu lý luận chính trị, phù hợp với pháp luật hiện hành”. Đây là một bước tiến trong nhận thức của Đảng, tạo cơ sở chính trị quan trọng để phát huy dân chủ, tính sáng tạo trong nghiên cứu lý luận. Trên thực tế, vẫn còn có những biểu hiện như: Trong nghiên cứu lý luận, nhiều nhà nghiên cứu thường nghiêng về thuyết minh, minh chứng cho những luận điểm chính trị có sẵn, ít phê phán, tìm tòi, khám phá do sợ “phạm quy”. Trong công tác tổng kết thực tiễn cũng vậy, những kết luận rút ra dường như chỉ ở mức chứng minh, làm sáng tỏ thêm cho những luận điểm chính trị đã có.

Ba là, bài học về xây dựng tổ chức, bộ máy: Nhiều năm qua, giữa Ban Tuyên giáo Trung ương và Hội đồng Lý luận Trung ương đã có những cố gắng phối hợp trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Hai bên đã tổ chức nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, nhiều cuộc hội thảo, tọa đàm. Tuy nhiên, chất lượng các sản phẩm đạt được chưa cao. Có những công trình được nghiệm thu với mức đánh giá cao nhưng ít đi vào cuộc sống…

Bốn là, bài học về xây dựng đội ngũ: Nghị quyết 37-NQ/TƯ ngày 09/10/2014 của Bộ Chính trị khóa XI “Về công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030” nhận định: “Đội ngũ cán bộ lý luận đông, nhưng không mạnh, còn ít chuyên gia lý luận đầu đàn trên các lĩnh vực”. Đến nay, tình hình chưa được cải thiện bao nhiêu trong khi thách thức ngày càng lớn. Tình hình thế giới và trong nước diễn biến nhanh chóng, phức tạp, nhiều vấn đề mới nảy sinh đòi hỏi phải được giải đáp một cách thuyết phục, có tính lý luận. Bài học “quý hồ tinh, bất quý hồ đa”, tức trọng chất hơn lượng, được coi là lẽ phải, nhưng đó là bài toán không dễ có lời giải, nếu thiếu bản lĩnh và không có quyết tâm cao./.

Nhà báo Hà Đăng - nguyên Trưởng ban Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương

Theo: hanoimoi.com.vn